 |
| William Blake, The Blasphemer, ca. 1800. Tate Gallery. |
Η γνωστή συζήτηση περί ονομάτων, ταυτοτήτων κι εδαφών άνοιξε πρόσφατα εκ νέου, αλλά με όρους παλαιούς και παρωχημένους. Η συζήτηση αυτή έχει ήδη γίνει. Η επιστημονική, τουτέστιν ιστορική και αρχαιολογική της διάσταση, συνοψίστηκε κατά τον καλύτερο τρόπο με το γράμμα που συνέταξε ο Stephen Miller, συνυπογράψαμε 332 ακαδημαϊκοί και επιστήμονες των συναφών κλάδων από όλο τον κόσμο, και απεστάλη στη δεύτερη εκδοχή του στον πρόεδρο των ΗΠΑ, Barack Obama, ήδη στις 22 Ιουνίου 2009 . Το γράμμα εκείνο προκάλεσε άμεσες αντιδράσεις, από τις οποίες η μόνη που διεκδίκησε κάποιες αρχές επιστημονικότητας ήταν εκείνη του Andreas Willi . Και βεβαίως οι ισχυρισμοί αυτοί απαντήθηκαν τεκμηριωμένα (Whose is Macedonia, Whose is Alexander?). Απόψεις υποστηρικτικές της συμπεριφοράς των γειτόνων αναπτύχθηκαν και αργότερα, κυρίως μέσω ανθρωπολογικών προσεγγίσεων. Η σαφέστερη από αυτές μάλιστα, οφειλόμενη στον Loring Dangforth, περιλήφθηκε και σε έργο αναφοράς για την αρχαία Μακεδονία (Α Companion to Ancient Macedonia, Willey – Blackwell 2010, pp. 572-598 ).
Οι προσεγγίσεις αυτές λίγο-πολύ εστιάζουν στο αν οι γείτονες έχουν το δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζονται ως σύγχρονοι Μακεδόνες, ένα δικαίωμα που δεν τίθεται (ή δεν θα έπρεπε να τίθεται) ουσιαστικά υπό αμφισβήτηση από κανέναν εχέφρονα και σοβαρό ερευνητή (αλλά φυσικά δεν λείπουν και οι αλλόφρονες). Δεν απαντά όμως, καμιά από αυτές τις υποστηρικτικές θέσεις, στο αν το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού ενός λαού κατά το όνομα περιλαμβάνει και δικαίωμα «χάλκευσης» ή από άλλη σκοπιά «επανερμηνείας» του παρελθόντος και των ιστορικών και αρχαιολογικών πηγών. Ούτε θίγει καμιά τους, ωσάν να μην υφίσταται, το ζήτημα της χονδροειδούς κακοποίησης κάθε έννοιας ιστορικής μεθόδου και έρευνας που αποτελεί π.χ. η απόδοση σλαβικής εθνότητας και γλώσσας στον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο.
Γιατί είναι ένα πράγμα να επιλέγει κανείς να ονοματίσει τον εαυτό του από τον τόπο που κατοικεί για πολλούς αιώνες (ή για λίγους: σκεφτείτε ότι η συντριπτική πλειονότητα των σημερινών κατοίκων της Μακεδονίας στην Ελλάδα, που θεωρούν τον εαυτό τους Μακεδόνα, δεν κατοικούν στον τόπο αυτό ούτε καν έναν αιώνα), και ένα εντελώς διαφορετικό πράγμα να κατασκευάζει μια ανύπαρκτη συνέχεια ταυτότητας, και μάλιστα με φορά από το παρόν προς το παρελθόν: επειδή εμείς κατοικούμε σε περιοχή της αρχαιότητας, όποιος κατοίκησε σε αυτήν είναι πρόγονός μας, κι επειδή εμείς είμαστε Σλάβοι, όλοι οι προηγούμενοι κάτοικοι αυτού του τόπου ήταν Σλάβοι. Γελοίο; Ναι, φυσικά, αλλά απολύτως επιτυχές σε φοβικούς, απομονωμένους, απαίδευτους λαούς, με λαϊκίστικες, μαφιόζικες ηγεσίες, των οποίων η μόνη έγνοια υπήρξε η διατήρηση της εξουσίας (μη σκέφτεστε μόνο τους γείτονες, κοιτάξτε πώς μεγαλώνει συν τω χρόνω και η δική μας καμπούρα).
Και φυσικά υπάρχει όλη η συζήτηση για τις εθνογενετικές διαδικασίες, τη διαχείριση και χειραγώγηση της μνήμης, και την εθνοστράτευση της ιστορικής και αρχαιολογικής έρευνας. Όταν δηλαδή ξεπερνάει εκείνη τη λεπτή αλλά καίρια γραμμή που χωρίζει την επιστημονική έρευνα από την πολιτική και εθνικιστική προπαγάνδα. Το έδαφος, η γονιδιακή ακολουθία (παλιά λέγαμε "το αίμα"), και η γλωσσική συνέχεια ή συνάφεια αναδεικνύονται σε βασικές συνιστώσες της ταυτότητας, με διαφορετική βαρύτητα το κάθε ένα ανά εποχή και περίσταση.
Παραδείγματος χάριν, ήδη από την αρχαιότητα, η εδαφική επέκταση της Μακεδονίας ως περιοχή κατοικίας των Μακεδόνων, εις βάρος των σταδιακά απωθούμενων Θρακών, ήταν μια γνωστή υπόθεση σε όλους. Στη μυθική περίοδο, που αποδίδει κατά τις σημερινές μας αντιλήψεις τα τέλη της Εποχής του Χαλκού και την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, η Πιερία ήταν θρακική περιοχή. Ο Ορφέας άλλωστε κατάγεται από, και θάβεται στα Λείβηθρα, κοντά στο Δίον (σύμφωνα με όλες τις αρχαίες πηγές – μόνο ένας Ψευδο-Αριστοτέλης τον θέλει στο Παγγαίο). Και φαίνεται πως και για τον Θουκυδίδη (2.99, και αργότερα Στράβων 10.2.71) η εκδίωξη των Θρακών από την Πιερία δεν είναι και τόσο μακρινή ανάμνηση. Στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. οι Μακεδόνες πήραν στον έλεγχό τους από τους Παίονες τα πεδινά εδάφη στα δυτικά του Αξιού. Ο Αλέξανδρος Α΄ ξεκίνησε την εκδίωξη των Θρακών από τη Χαλκιδική το 499-498 π.Χ., αν και η διαδικασία αυτή δεν ολοκληρώθηκε παρά με τις επιχειρήσεις του 455 και 451 π.Χ. Η ανατολικά του Στρυμώνα περιοχή προσαρτήθηκε στη Μακεδονία από τον Φίλιππο Β΄ μόλις λίγο πριν τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., και όχι πια με εκδίωξη των Θρακών που ζούσαν εκεί, αλλά με υποταγή τους, όπως εξάλλου και των ελληνικών αποικιών της περιοχής. Την ίδια εποχή (355-354 π.Χ.) ο Φίλιππος θέτει υπό μακεδονική κυριαρχία και το μεγαλύτερο τμήμα της Παιονίας, που αντιστοιχεί στα νοτιότερα 2/3 της έκτασης της σημερινής διεκδικητικής γείτονος.
Το γαϊτανάκι της μετακίνησης ορίων και συνόρων, της αλλαγής ονομάτων και της δημιουργίας νέων οντοτήτων με παλιότερα ονόματα, συνεχίστηκε αδιάλειπτα από τη δημιουργία της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας, ως την ονοματοδοσία από τον Τίτο μιας από τις έξι συνιδρυτικές δημοκρατίες της Γιουγκοσλαβίας.
Το μόνο ερώτημα που χρειάζεται εντούτοις να θέσει και να επιχειρήσει να απαντήσει κανείς σήμερα είναι το “qui bono” – ποιος μπορεί να επωφελείται από τη συνεχιζόμενη μη διευθέτηση μιας από κοινού αποδεκτής λύσης για την ονομασία της γείτονος; Ποιος μπορεί να θεμελιώνει εξουσία σε ανιστόρητης σαθρότητας εδαφικά επιχειρήματα; Δεν είμαι οπαδός συνωμοσιολογικών θεωριών, ωστόσο η αδιαλλαξία που εκδηλώθηκε εναλλάξ ή ταυτοχρόνως και στις δυο πλευρές δεν είναι ούτε τυχαία, ούτε άδολη, ούτε επιστημονική. Είναι αυτή που και στις δυο κοινωνίες εκτρέφεται από τα πιο συντηρητικά στοιχεία τους, η επιβίωση των οποίων εντός ενός ταχύτατα μεταβαλλόμενου κόσμου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επιτυχή διασπορά φόβου και ανασφάλειας και από τη συστηματική κατασκευή εχθρών. Και βρίσκει απήχηση στα φοβικά, απαίδευτα, παρηκμασμένα και σχεδόν λουμπενοποιημένα τμήματα αυτών των κοινωνιών, για τα οποία η αγκίστρωση σε μεγαλεία του παρελθόντος προσφέρει μια μοναδική αίσθηση σημασίας και αξιοπρέπειας, την ώρα που το σύνολο του παρελθόντος αξιακού συστήματος φαίνεται να καταρρέει και η απουσία οράματος-στόχου αποπροσανατολίζει.
Η ελλαδική εκκλησία, η οποία ενεπλάκη και αλληλοτρέφεται με τον κρατικό μηχανισμό, ανέπτυξε και διαχειρίστηκε ένα τεράστιο ψεύδος, μεγαλύτερο ακόμα κι από τον σλάβο-Αλέξανδρο. Το ψέμα -προσοχή, μην παρανοείτε- δεν συνίσταται στο αν είναι αγαθές ή άθλιες οι προθέσεις των γειτόνων. Όχι, το ψέμα συνίσταται στο ίδιο το γεγονός ότι δικαιούται η εκκλησία και η οπισθοδρομική πολιτική ελίτ που την χρησιμοποιεί και αφήνεται να χρησιμοποιηθεί από αυτήν, να αποφασίζει για ό,τι αφορά τη ζωή, την επιστήμη και τις ηθικές αρχές της κοινωνίας. Είναι το ίδιο ψέμα που εξοβελίζει τη βιολογία και την ιατρική για να αποφασίσει στη θέση τους τι επιτρέπεται στο σώμα και τι όχι. Το ίδιο που καταργεί την ψυχολογία και την ανθρωπολογία για να διατάξει τις επιτρεπόμενες και απαγορευμένες συμπεριφορές ανάμεσα στους ανθρώπους. Ένα ψέμα τρανταχτό και επικίνδυνο από την εποχή του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου, όταν ακόμα αμφισβητούσε το σχήμα της γης και τη θέση των πλανητών. Εκείνο το ψέμα που στην ουσία τη φέρνει σε σκληρή αντιπαράθεση με τον ορθό λόγο, τον εμπειρικό λόγο, την απόδειξη και την επαλήθευση. Διότι, αν χάσεις το μονοπώλιο της σαθρής σου αλήθειας, σε ποια εδάφη θα κυριαρχήσεις; πώς θα επιβάλλεις τη διαρκή σου εξουσία;
Στη γείτονα, που η στάση αυτή εκπροσωπούνταν κυρίως από μια συγκεκριμένη πολιτική ελίτ, όση επιρροή κι αν είχε, τα πράγματα φαίνεται να αλλάζουν. Σε μας όμως, που η συντήρηση είναι βαθύτερα οργανωμένη και περισσότερο σαπρή, οι αντιστάσεις είναι βιαιότερες. Και για να γίνω σαφέστερος, το πρόβλημά μου δεν είναι η εκκλησία, η οποία, αν εξαιρέσει κανείς την εγγενή υποκρισία του σκοπού της, κατά τα άλλα κάνει καλά τη δουλειά της. Το πρόβλημά μου είναι οι σιωπηλές ελίτ της δήθεν προοδευτικής αριστεράς και της δήθεν φιλελεύθερης δεξιάς, η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση. Αποδεικνύονται τόσο λίγες, τόσο ιδιοτελείς, τόσο ανερυθρίαστα ψηφοθηρικές και προσκολλημένες στη διατήρηση ή την επανάκτηση της εξουσίας, ώστε δεν τους αξίζει καμιά άλλη ευκαιρία. Ιδιαζόντως ειδεχθείς είναι επιπλέον οι συνθήκες που περιλαμβάνουν τη Ρωσία αίφνης να κόπτεται για το «δίκιο μας», αλλά και τη μείζονα αντιπολίτευση να φοβάται πως αν το θέμα επιλυθεί -με οποιοδήποτε όνομα- η λύση εν τέλει θα πιστωθεί στα θετικά της διακυβέρνησης Σύριζα.
Κι επειδή δεν πιστεύω ότι η πρόοδος της ανθρώπινης κοινωνίας είναι κάποιου είδους απαρέγκλιτη νομοτέλεια, διαπιστώνω ότι, όσον αφορά την ελληνική τουλάχιστον, θα χρειαστεί ακόμα πολύς αγώνας για γνώση, ΘΑ ΧΡΕΙΑΣΤΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΑΠΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΠΙΟ ΑΝΟΙΧΤΑ ΝΑ ΤΑ ΒΑΛΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΛΑΪΚΙΣΜΟ, ΤΟΝ ΧΕΙΡΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΣΜΟ, ΤΟΝ ΝΕΟΣΚΟΤΑΔΙΣΜΟ, συχνά με κόστος προσωπικό, επαγγελματικό και κοινωνικό. Θα χρειαστεί να μάθουμε να συζητάμε και περί ονόματος και περί άλλων δαιμονίων με νηφαλιότητα, αυτοπεποίθηση και το βλέμμα στο μέλλον. Θα χρειαστεί να παλέψουμε σθεναρά για υψηλού επιπέδου παιδεία, διακόπτοντας τον κύκλο που τώρα μοιάζει φαύλος, αλλά αν δεν σπάσει αυτός, είναι μου φαίνεται μοιραίο να σπάσουμε οριστικά σαν κοινωνία.
No comments:
Post a Comment