Η Δημοκρατία είναι ένα σχετικά ακριβό πολίτευμα. Απαιτεί από την κοινωνία να πληρώνει χρόνο που δεν φαίνεται άμεσα παραγωγικός για δημόσιο διάλογο, συζήτηση θέσεων, προτάσεων, απόψεων, συγκρούσεις, συνθέσεις. Απαιτεί επίσης μεταφορά πόρων για την ισότιμη πρόσβαση και λειτουργία όλων σε αυτή τη διαδικασία.
Η διαδικασία αυτή εμπλέκει τους πολίτες που θεωρούν ότι έχουν μια πιο συγκροτημένη ενότητα απόψεων και προτάσεων με παρόμοιες αρχές. Αυτοί οργανώνονται σε πολιτικά κόμματα και άλλες ακτιβιστικές οργανώσεις, μέσα από τα οποία ζητούν την υποστήριξη των υπολοίπων, με την πειθώ, το παράδειγμα, τα σύμβολα. Στόχος είναι να εφαρμόσουν στην πράξη τις προτάσεις τους διαμορφώνοντας τους νόμους και τις προτεραιότητες που καθορίζουν τη λειτουργία της κοινωνίας μας, την παραγωγικότητά της, τον τρόπο και τα μέσα παραγωγής του πλούτου της και την κατανομή του, τη διαχείριση του περιβάλλοντος, τη διαχείριση του παρόντος και του μέλλοντός της.
Παρότι είναι μια ακριβή διαδικασία, η ιστορία μάς απέδειξε, μέχρι στιγμής, ότι ως προς το αποτέλεσμα είναι τελικά φθηνότερη. Τα ολιγαρχικά, δικτατορικά και άλλα καθεστώτα τελικά παράγουν λιγότερο, κατανέμουν πιο άδικα, και οι πλέον αδικημένοι τους είναι περισσότερο αδικημένοι από αυτούς των Δημοκρατιών. Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί η Δημοκρατία στηρίζεται στη συμμετοχή και στην κοινή ευθύνη των πολιτών, στην ταύτιση των πολιτών με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και στο ότι αναγνωρίζουν, ακόμη και οι μειοψηφούντες, τη δυνατότητα συμμετοχής τους και διαβλέπουν την ευκαιρία να επηρεάσουν τις αποφάσεις προς τη δική τους άποψη στο μέλλον, και επομένως μειώνει τους πλήρως αντίθετους και καταστροφικούς. Διαμορφώνει τις συνθήκες κοινωνικής κινητικότητας μέσω του φυσιολογικού ανταγωνισμού. Οι ικανότεροι σε κάθε πολιτικό χώρο εξελίσσονται και διαμορφώνουν τις ελίτ, τις ηγεσίες.
Κατά λογική συνέπεια όσο ευκολότερη είναι η κινητικότητα αυτή, όσο λιγότερες διαθέσιμες ικανότητες σπαταλιούνται ή παραμένουν αποκλεισμένες από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και συνδιαμόρφωσης, όσο περισσότεροι ανθρώπινοι πόροι, μυαλό, φαντασία παραμένουν ανεκμετάλλευτα, τόσο πιο ρηχή και επιφανειακή είναι η Δημοκρατία. Τόσο περισσότερο θα παρακμάζει. Τόσο λιγότερο παραγωγική θα είναι.
Η Ελληνική Δημοκρατία παρήκμασε στην πραγματικότητα μέσω αυτής της μεθόδου. Εγκαταστάθηκαν (ή αναπαρήχθησαν) μηχανισμοί αποκλεισμού από τη συμμετοχή:
- Υψηλό κόστος και απαιτήσεις συμμετοχής στην πολιτική διαδικασία. Η θέση ότι κάθε ψήφος στην Ελλάδα επιχορηγείται με δημόσια χρήματα πολλαπλάσια ως προς τους φορείς (κόμματα) από την αντίστοιχη στη Γερμανία ή Πορτογαλία ή Αυστρία, αγγίζει την καρδιά του προβλήματος. Επιπροσθέτως, αντίστοιχη είναι και η κατανομή των ιδιωτικών επίσημων ή ανεπίσημων χρημάτων που κατευθύνονται στην εγκαθιδρυμένη πολιτική διαδικασία (περιλαμβανομένων των media). Τελικά έχουμε μια πολύ ακριβότερη πολιτική διαδικασία από πολύ πλουσιότερες χώρες, αλλά ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο πολύ λιγότερο ανοιχτή στον ανταγωνισμό, άρα πολύ λιγότερο αποτελεσματική.
Ο μηχανισμός που εγκαθιδρύθηκε για να διασφαλίζει πρόσβαση σε αυτούς που δεν έχουν τους πόρους και την ευχέρεια να αφήσουν τη δουλειά τους, λιγότερο ή περισσότερο, και να ασχοληθούν με τα κοινά διαστρεβλώθηκε και μετατράπηκε σε μηχανισμό αποκλεισμού. Λειτουργεί μόνο για όσους είναι μέσα, όχι γι' αυτούς που θέλουν να μπουν. Το ίδιο ακριβώς με όλο το υπόλοιπο παραγωγικό μοντέλο της χώρας. Άρα αφήνει ανεκμετάλλευτο το μεγαλύτερο μέρος του δημιουργικού δυναμικού της χώρας, καταλήγοντας σε μιας μορφής αντιπαραγωγικό ημιολοκληρωτικό σύστημα. που χωροθετείται κάπου ανάμεσα στις Βαλκανικού τύπου σοσιαλιστικές Δημοκρατίες και στα βορειοαφρικανικά οικογενειακά καθεστώτα.
- Ο δεύτερος μηχανισμός αποκλεισμού λειτουργεί αναπαραγόμενος εντός των υφιστάμενων πολιτικών φορέων. Η φύση μοιράζει τη δημιουργικότητα ισόποσα, ανεξαρτήτως τάξεως ή επαγγέλματος ή περιουσιακής κατάστασης. Η πρόσβαση στην Παιδεία βελτιώθηκε τα τελευταία 60 χρόνια, έτσι ώστε μεγάλος αριθμός ανθρώπων να είναι σε θέση να συνεισφέρει ουσιαστικά χωρίς απαραίτητα να έχει οικονομική άνεση να διαθέσει πολύ χρόνο ή χρήματα. Όσοι όμως δεν διαθέτουν κάποια προνομιακή (όχι με την κακή έννοια) κοινωνική κατάσταση, η οποία να τους επιτρέπει να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο και πόρους στην ενασχόληση με αυτό, έχουν μικρότερες δυνατότητες συμμετοχής, πλην εξαιρέσεων. Για τον λόγο αυτό τελικά ακόμη και στα επαναστατικά κινήματα παλαιότερα κυριάρχησαν αστοί. Το πρόβλημα με αυτό το σχήμα είναι ότι ο αριθμός των ικανών και δημιουργικών ανθρώπων που έχουν και τη σχετική άνεση να αφιερώσουν πόρους και χρόνο στην πολιτική ενασχόληση, δεν επαρκεί, είναι μειοψηφία εντός της ομάδας τους. Οπότε, αργά ή γρήγορα, ανέρχονται και επικρατούν είτε όσοι έχουν την άνεση αλλά όχι τις ικανότητες, είτε στη χειρότερη περίπτωση, αυτοί που δεν έχουν την άνεση αλλά προσδοκούν να την αποκτήσουν μέσα από την ενασχόληση με την πολιτική. Έτσι οι σοβαροί άνθρωποι εντός των υφιστάμενων πολιτικών φορέων σταδιακά έγιναν μειοψηφία, έμειναν μόνοι και απεβλήθησαν ή έφυγαν.
Από αυτή την άποψη είναι απόλυτα λογική η συζήτηση, λίγο επιφανειακή όμως κατά την γνώμη μου, για τον επαγγελματισμό και τη σημασία τού να υπάρχουν κάποιοι οικονομικοί πόροι διαθέσιμοι για να λειτουργήσει ο φορέας πιο αποτελεσματικά.
Αυτό το γνωρίζουν από άλλη σκοπιά πολύ καλά φορείς με μεγάλη παράδοση και αδράνεια εντός τους συστήματος, όπως το ΚΚΕ και οι Εκκλησίες, που προσέχουν και φροντίζουν εντός του ανταγωνιστικού καπιταλιστικού συστήματος με περισσή αγάπη την περιουσία τους ως στοιχείο επιβίωσης του οράματός τους και της επιρροής τους. Οι Εκκλησίες, ως πιο έμπειρες, το έχουν διαχειριστεί με επιτυχία κάτω από πέντε διαφορετικά συστήματα: τη φεουδαρχία, τον εμπορικό καπιταλισμό, τον βιομηχανικό καπιταλισμό, τον σύγχρονο καπιταλισμό των αγορών αλλά και τα σοσιαλιστικά κρατικίστικα μοντέλα. Το ΚΚΕ είναι αρκετά πιο πρόσφατο. Η αγάπη με την οποία περιέβαλε την περιουσιακή του δραστηριότητα το διατήρησε στη ζωή όταν όλα τα αδελφά κόμματα στη Δύση είχαν προ πολλού εκπνεύσει. Φυσικά, έρχεται καμιά φορά η ώρα που ούτε αυτό αρκεί. Στις εντός των φορέων αντιθέσεις επιβίωνε ως νομιμότητα συνήθως εκείνος που έλεγχε την περιουσία και τους πόρους. Το ΚΚΕ ήταν μειοψηφικό έναντι του ΚΚΕεσ όταν έγινε η διάσπαση αλλά κράτησε τα λεφτά. Το ίδιο φρόντισε να κάνει και μετά την αποχώρησή του από τον Συνασπισμό. Για τις Εκκλησίες και τις διασπάσεις και αιρέσεις τους η ιστορία είναι πιο μεγάλη και εξίσου, ίσως και περισσότερο, ενδιαφέρουσα.
Ο πήχης συμμετοχής στη Δημοκρατία μας έχει μπει από το πολιτικό μας σύστημα πολύ ψηλά. Έχει δημιουργηθεί όμως ένα παράθυρο ευκαιρίας εξαιτίας της κρίσης που τον κατέβασε λίγο και της απώλειας εξουσίας των παραδοσιακών μηχανισμών επάνω στη διαχείριση των δημόσιων πόρων και των αγορών. Τους αφαιρείται σταδιακά ο έλεγχος του τραπεζικού δανεισμού, του σχεδιασμού και αναθέσεων δημοσίων έργων και προμηθειών, των κατά την κρίση τους προσλήψεων στο Δημόσιο. Οι βασικοί μηχανισμοί που πριμοδοτούσαν τους πολιτικούς φορείς τους.
Αυτή είναι η ευκαιρία για την ανάπτυξη ενός υγιέστερου Δημοκρατικού μηχανισμού, που είναι και προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς στο πλαίσιο αυτό με λιγότερους πόρους και πολύ λιγότερο χρόνο, καθώς οι περισσότεροι έχουμε να αντιμετωπίσουμε τις ανάγκες και υποχρεώσεις της πραγματικότητας, που η κρίση την κάνει αναπόφευκτα δυσκολότερη;
Ποια μπορεί να είναι τα πλεονεκτήματα μας, ώστε να μετατρέψουμε το ηθικό πλεονέκτημα σε πολιτικό πλεονέκτημα;
Εάν συμφωνούμε ότι αυτό σε γενικές γραμμές είναι το πλαίσιο, τότε το ερώτημα που προκύπτει είναι πώς μπορούμε να διαχειριστούμε καλύτερα τους πόρους μας, που είναι κυρίως ο διαθέσιμος χρόνος και οι ικανότητες όλων όσοι είναι ικανοί και διατεθειμένοι να βοηθήσουν την προσπάθεια, με τον πιο αποτελεσματικό και παραγωγικό τρόπο.
Νομίζω ότι σε μια ανάλογη κατάσταση χρειαζόμαστε όχι μόνο πολύ χρόνο από λίγους που μπορούν να τον διαθέσουν (και φυσικά είναι απολύτως απαραίτητος) , αλλά λιγότερο χρόνο και έργο από πάρα πολλούς.
Για να αξιοποιηθεί όμως αυτό το λίγο αλλά σημαντικό από πάρα πολλούς, χρειάζεται μια βασική απόφαση των λίγων που μπορούν να διαθέσουν περισσότερο χρόνο: ότι κύρια πολιτική εργασία τους θα είναι το να οργανώσουν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο τη δουλειά των άλλων, ώστε να αθροίζεται σε ένα συνολικό αποτέλεσμα. Να πάρουν ό,τι καλύτερο μπορούν από όποιον μπορεί να το προσφέρει.
Για να το επιτύχουν αυτό ίσως θα πρέπει να θυσιάσουν κάποιες από τις δικές τους φιλοδοξίες άμεσης συνεισφοράς και να κρατήσουν μόνο αυτές στις οποίες έχουν ένα ουσιώδες πλεονέκτημα, μια τεχνογνωσία, ένα ταλέντο και να αφιερώσουν την ενέργειά τους στην οργάνωση της συνεισφοράς των υπολοίπων.
Όποιος το προσπαθήσει αυτό θα πρέπει να έχει μια βασική ικανότητα: να αντιμετωπίζει καταρχήν τους άλλους με εμπιστοσύνη για να απολαμβάνει και τη δική τους, ακόμη και αν διαφωνεί επί μέρους μαζί τους. Η καχυποψία είναι εγγενές χαρακτηριστικό του ανόητου, ο οποίος «ως πλησιέστερος προς το ζωικό βασίλειο, αδυνατώντας να κατανοήσει την πραγματικότητα και την αλλότρια διάνοια με τη χρήση του λόγου, την αντιμετωπίζει με το φυσικό ένστικτο της καχυποψίας» για να θυμηθούμε τον σοφό Ευάγγελο Λεμπέση. Εάν ο λογικός άνθρωπος κρίνει ότι ο συνομιλητής του ανήκει στην κατηγορία αυτή, απλώς δεν συζητά μαζί του. Φεύγει ή ο ένας ή ο άλλος.
Θα πρέπει, επομένως, να υιοθετήσουμε όλοι μας ιδέες, πρωτοβουλίες, προτάσεις από πολλούς που κινούνται με μια σχετική αυτονομία και χωρίς πολλές διαδικαστικές δυσκολίες, αφήνοντας στην άκρη αναζητήσεις για απόλυτες συμφωνίες και προσωπικές επιφυλάξεις.
Το αποτέλεσμα από την οργανωμένη αξιοποίηση και ενεργοποίηση όλων όσοι μπορούν και θέλουν να συμμετέχουν και να προσφέρουν, καθένας στον τομέα του, με τις δυνατότητές του και τις πρωτοβουλίες του, νομίζω ότι θα είναι ικανό να κάνει τη διαφορά.
No comments:
Post a Comment