Η πρόσφατη μελέτη, που δείχνει ότι το 40% των συμπολιτών μας πιστεύει ότι η εξαφάνιση των Ελλήνων εβραίων από τους Ναζί ήταν θετική ή μάλλον θετική, αποδεικνύει ότι η άποψη αυτή είναι εσφαλμένη.
Ούτε στην Ελλάδα, ούτε αλλού, έχουμε ξεπεράσει αυτά τα θέματα. Ένα εσωτερικό ανθρώπινο ένστικτο τείνει στην οικοδόμηση μηχανισμών αυτοάμυνας, κοινότητας και ταυτότητας, που χρειάζονται έναν άλλον, έναν κακό, έναν διαφορετικό για να συγκροτηθούν. Ειδικά όταν αισθάνεται κανείς ανασφάλεια για τη δική του ταυτότητα και φόβο για το δικό του μέλλον, που δεν μπορεί να διαχειριστεί αλλιώς. Ο μόνος τρόπος να αυτοδικαιολογηθεί ο μηχανισμός αυτός είναι να υποβιβάσει τον άλλο στην ψυχή του σε κάτι κατώτερο από το δικό του "είδος". Να μην τον αναγνωρίσει ως ισότιμο άνθρωπο, γιατί τότε το αξιακό του σύστημα καταρρέει υπό το βάρος της εσωτερικής του αντίφασης. Έτσι οι μαύροι δεν θεωρούνταν αρχικά ισότιμοι άνθρωποι του ίδιου είδους, μήτε οι ινδιάνοι της Αμερικής. Έτσι μπόρεσαν να δικαιολογήσουν και να υπομείνουν στη συνείδησή τους για αιώνες οι Ευρωπαίοι τη σκλαβιά. Είναι ο μηχανισμός γέννησης του ρατσισμού και του φασισμού κάθε είδους.
Εκείνο που αποδεικνύει η μελέτη είναι κάτι που όλοι διαισθανόμαστε και γνωρίζουμε. Πως οι περισσότεροι έχουμε τα σκοτεινά μας σημεία, τους απώτερους φόβους μας, τις ανασφάλειές μας. Και όπως πάντοτε και παντού, προσπαθούμε να τις μοιραστούμε με μια κοινότητα σε μια σχέση συνενοχής απέναντι σε τρίτους για να τις ελαφρύνουμε. Είναι κάτι φυσικό. Η διαχείριση και διοχέτευση αυτών των φόβων με άλλον, ανώδυνο και πιο παραγωγικό τρόπο είναι εξέλιξη του πολιτισμού μας.
Οι Αρχαίοι Αθηναίοι προσπαθούσαν να διαχειριστούν τον ανθρώπινο φόβο και την ανασφάλεια, την αναζήτηση ενός άλλου ως εχθρού, με την τραγωδία, τον αθλητισμό, τις Διονυσιακές γιορτές και τα μυστήρια, όλα σχετιζόμενα μεταξύ τους. Όλα οδηγούσαν σε κάποιο είδος κάθαρσης. Και προσπαθούσαν να ελέγξουν τις ανασφάλειές τους με την παιδεία και την αναζήτηση της αρετής. Όχι πάντα επιτυχώς. Ποτέ δεν θεώρησαν ότι μπορούν να τις εξαλείψουν.
Οι προηγμένες κοινωνίες, για τον λόγο αυτό, μπορούν το ίδιο εύκολα, σε δεδομένες συνθήκες, μέσα σε ελάχιστο χρόνο να κατακλυστούν από τον φόβο. Το ίδιο εύκολα μπορούν να γίνουν μέσα σε λίγα χρόνια "υπανάπτυκτες", σε βαθμό που οι υπανάπτυκτες σήμερα να φαίνονται παράδεισοι μπροστά τους. Το έχει αποδείξει αυτό η ιστορία, όχι λίγες φορές. Από την αρχαιότητα, τη Ρώμη, τον Μεσαίωνα, τη Σύγχρονη Εποχή, ως τις βιομηχανικές βιαιότητες του 20ού αιώνα, του ναζισμού, του θεοκρατικού κομμουνισμού και όχι μόνο.
Έκτοτε, από την εποχή των αρχαίων Αθηναίων, δεν επινοήσαμε πολλούς άλλους τρόπους να διαχειριστούμε τους φόβους και τις ανασφάλειές μας για να μη μας κυριαρχήσουν: τα συλλογικά ξεσπάσματα του άλογου σε γιορτές και μουσικές, ο αθλητισμός, τα δικά μας πιο ήπια θρησκευτικά και άλλα μυστήρια, η παιδεία, η τέχνη, τα θετικά όνειρα. Τα όρια και οι στόχοι που θέτει η κοινότητα στον εαυτό της, τα οποία λειτουργούν με τη μορφή των νόμων, οι οποίοι εισάγουν μια αδράνεια με τις διαδικασίες εξέλιξής τους απέναντι στις φυσικές παρορμήσεις μας.
Πάνω κάτω οι ίδιοι τρόποι είναι. Όχι πάντα επιτυχείς, επίσης.
Είναι μια διαρκής και ασταμάτητη προσπάθεια του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τον εαυτό του, που δεν έχει τέλος. Διότι, εάν τελειώσει, εάν θεωρήσουμε ότι νικήσαμε, είναι η στιγμή εκείνη που θα έχουμε ηττηθεί, από τους φόβους μας, από το σκοτεινότερο τμήμα της ψυχής μας, που κρυμμένο κι αδιαμόρφωτο, θα ξετσουμίσει και πάλι να γεμίσει τα πιο παλιά στερεότυπα, τις πιο εύκολες προκαταλήψεις, για να μας ανακουφίσει από τον πόνο της ατομικότητας και της μοναξιάς. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αυτό το 40% θα είναι πάντα παρόν εντός μας, του κάθε ενός από εμάς, περιορισμένο από τις συνθήκες μας, και θα περιμένει πάντα τη στιγμή της αδυναμίας για να μας κατακλύσει. Ο ενοχικός φασισμός είναι για τον λόγο αυτό πιο επικίνδυνος, γιατί είναι αόρατος και καθησυχαστικός.
Και η αντιμετώπιση, η διαχείρισή του - ας το πάρουμε απόφαση - είναι μια προσπάθεια στην οποία πρέπει με κάποιον τρόπο να βρούμε ικανοποίηση και γαλήνη, γιατί είναι μια προσπάθεια που δεν θα τελειώσει ποτέ.
Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος
Εικόνα: Emil Nolde (1867-1956), Mask Still Life III, 1911, oil on canvas, 74 x 78 cm, The Nelson-Atkins Museum of Art.
No comments:
Post a Comment