Saturday, March 11, 2023

Κορνήλιος Καστοριάδης: η επαναθέσμιση της φιλοσοφίας


Share/Bookmark

 

Ζητώ συγγνώμη για την έκταση του κειμένου, αλλά αισθάνομαι την ανάγκη σήμερα να αναφερθώ σε ένα προσωπικό μου χρέος και μια μεγάλη οφειλή. Και ταυτόχρονα σε έναν σπουδαίο άνθρωπο. Η σκέψη του οποίου μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την ουσία των γεγονότων των ημερών μας, της περιόδου που ζούμε και κυρίως της θέσης από την οποία τα βλέπουμε και προσπαθούμε να τα ερμηνεύσουμε.
__________________________

Σαν σήμερα πριν 101 ακριβώς χρόνια, 11 Μαρτίου του 1922, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη ο Κορνήλιος Καστοριάδης.

Μια από τις μεγαλύτερες πνευματικές μορφές του σύγχρονου Ελληνισμού με παγκόσμια επιρροή. Φιλόσοφος, πολιτικός άνθρωπος, σπουδαίος μελετητής του Χέγκελ και του Πλάτωνα, συγγραφέας της Φαντασιακής Θέσμισης της Κοινωνίας, και των έργων ογκολίθων που ακολούθησαν:
Από την Οικολογία στην Αυτονομία, Τα Σταυροδρόμια του Λαβύρινθου, Η Άνοδος της Ασημαντότητας, Ο Θρυμματισμένος Κόσμος, ανάμεσα σε αυτά.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα αφιέρωσε στη μελέτη αυτού που έβλεπε σαν singularity στην εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας, ένα σημείο τομή: την Ελληνική ιδιαιτερότητα. Δηλαδή, αυτό που συνέβη στην περιοχή που κατοικούμε σήμερα οι Αθηναίοι και στις ακτές της Μικράς Ασίας απ΄ τον 6ο ως τον 4ο αιώνα πΧ. Τρεις τόμους καλύπτουν τα σεμινάριά του στην Ecole de Hautes Etudes en Siences Sociales, όπου παρέμεινε ως Διευθυντής Ερευνών έως το τέλος της ζωής του. (Από τον Όμηρο στον Ηράκλειτο / Σεμινάρια 1982-1983, Η ελληνική ιδιαιτερότητα - Τόμος Β΄ - Η πόλις και οι νόμοι / Σεμινάρια 1983-1984, Η ελληνική ιδιαιτερότητα - Τόμος Γ΄ - Θουκυδίδης, η ισχύς και το δίκαιο / Σεμινάρια 1984-1985).

Για να μην παρεξηγηθούμε και φανταζόμαστε κάτι σαν ρίγη συγκίνησης για τους ενδόξους ημών προγόνους, η έρευνά του δεν έχει σε τίποτε να κάνει επιστημονικά με το σημερινό ρωμέϊκο που κατοικεί στον ίδιο τόπο, για το οποίο όμως, άσχετο αυτό, νοιάζονταν βαθιά. Ο Καστοριάδης εργάζονταν πάνω στην κατανόηση της κλασικής εποχής και στη σύνδεσή της ή την εκ νέου φαντασίωση ή ερμηνεία της από τα βασικά κινήματα της Δύσης από την Αναγέννηση και ύστερα και κυρίως τη μεταβιομηχανική εποχή. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης υπήρξε άνθρωπος Αναγεννησιακός, παγκόσμιος, όπως ακριβώς και η σκέψη του.

Το φως αυτού του έργου, η έκτασή και το βάθος του όχι μόνο δεν έχει σβήσει αλλά ρίχνει τις ακτίνες του σε πολλά πεδία της σύγχρονης έρευνας και σκέψης σε πολλές επιστήμες.

Η θεμελιώδης ιδέα της αυτονομίας, έναντι της αναρχίας ή της κρατικής βίας, δηλαδή ότι κάθε κοινωνία αυτοθεσμίζεται τελικά στο φαντασιακό της, θέτει νόμους η ίδια, τους οποίους είτε επιβάλλει και αποδέχεται με βάση μια εξωτερική τελεολογία ή υπέρτερη δύναμη είτε συνειδητά σε κάποιο βαθμό εν γνώσει της, εάν κατορθώσει να αντικρίσει την ευθύνη για τον εαυτό της (και να διαχειριστεί το φευγαλέο της ύπαρξής της που βλέπει στον καθρέφτη της, ατομικής και συλλογικής) τον απομάκρυνε τόσο από την ιδέα του σοσιαλισμού ως εξωγενή νομοτέλεια όσο και από τον απλουστευτικό καπιταλιστικό ατομισμό, τον "ηλίθιο" ιδιώτη του Αριστοτέλη. Αλλά και από τη ναΐφ αναρχική ιδέα ότι όλα ρυθμίζονται μόνα τους, που μοιάζει κάπως με τον σύγχρονο λιμπερτάριαν αναρχοκαπιταλισμό, διότι ο άνθρωπος γεννιέται ... καλοσυνάτος και ορθολογικός, οπότε εν τέλει όλα τα ρυθμίζουν οι αγορές. Το έργο του Φρόυντ πρόσθεσε μια διαφορετική οπτική στα αναλυτικά του εργαλεία για την κατανόηση της ανθρώπινης ψυχής και των αντιφατικών, δημιουργικών και ανορθολογικών συμπεριφορών που πηγάζουν από αυτή.

Η πορεία του τον έφερε τελικά από άλλο δρόμο κοντύτερα στη φιλελεύθερη σκέψη στην ουσιαστική της ιστορική έννοια (όχι αυτή του ελαφρόμυαλου θατσερισμού που υφάρπαξε για λίγο τον όρο στην Ευρώπη). Παράλληλα με την άρνηση κάθε απολυτότητας, δηλαδή την άρνηση του κρατισμού, της θρησκευτικής εξωγενούς επιβολής, της μαρξιστικής θεολογίας.

Πέρα από το έργο του που απορρόφησα, είχα την τύχη να τον ακούσω να διδάσκει στην EHSS όπου φοιτούσα. Όπως και στην Αθήνα και στο Παρίσι σε διάφορες άλλες διαλέξεις του. Και να τον γνωρίσω καλύτερα μέσω της παλιάς του στενής φίλης, σπουδαίας φιλοσόφου, καθηγήτριας γερμανικής φιλοσοφίας στο Paris X και συγγραφέως των ''Φιλελλήνων'' Μιμίκας Κρανάκη, που υπήρξε μια από τις προσωπικές πνευματικές και ανθρώπινες αναφορές μου στην περίοδο που ζούσα στο Παρίσι από το '90 ως το '97. Και ταυτόχρονα ένα ζωντανό μνημείο και μνήμη της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας του 20ού αιώνα.

Και οι δυο παιδιά του Ματαρόα, με μια παλιά ερωτική οικειότητα, εκείνης της καραβιάς των σπουδαίων μυαλών που επηρέασαν την Ευρωπαϊκή και Δυτική σκέψη και τέχνη σε σημαντικό βαθμό. Τους οποίους διέσωσαν οι Γάλλοι απ΄ τις εκδικητικές φλόγες του Εμφυλίου, με την υποστήριξη του Ντε Γκολ και τη διορατικότητα και αγάπη των μεγάλων φιλελλήνων: του Διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, φιλέλληνα Οκτάβιο Μερλιέ, και του Ροζέ Μιλλιέξ.

Ο Καστοριάδης εργάστηκε επίσης στον ΟΟΣΑ ως οικονομολόγος (πράγμα για το οποίο τον έψεγε ο μαρξιστής Πουλαντζάς). Εισήγαγε την οικολογική/περιβαλλοντική συνιστώσα στη σύγχρονη οικονομική και κοινωνική έρευνα ήδη από τις αρχές του 1970, την οποία παράλληλα τυποποίησε στη θεωρία συγκριτικής ανάπτυξης στα οικονομικά ο τότε καθηγητής μου Ignacy Sachs (άλλος από τον γνωστό σημερινό επίσης σημαντικό συνονόματό του). Αρκετά νωρίτερα, τέσσερις δεκαετίες πριν πάρει τη σημερινή εξελιγμένη μορφή της τόσο στα οικονομικά όσο και διεπιστημονικά.

Υπήρξε φιλόσοφος-αναφορά στο κίνημα του Μάη του '68, που δημιούργησε τελικά τη σύγχρονη εποχή και τις αστικές ελευθερίες της αντί για την εργατική επανάσταση που επαγγέλλονταν. Παράλληλα εργάζονταν ως ψυχοθεραπευτής, ενώ στη φιλοσοφική του σκέψη είναι βαθιά τα χνάρια της κλασικής ψυχανάλυσης.

Πριν κλείσω αυτό το σημείωμα θα ήθελα να αναφέρω ένα ανεκδοτολογικό περιστατικό. Έδινε διάλεξη σε ένα αμφιθέατρο της Νομικής της δεκαετίας του '80, όπου σπούδαζα στο οικονομικό τμήμα. Κατάμεστο.

Σε κάποια στιγμή πήραν τον λόγο κάποιοι απ' τις συσπειρώσεις της εποχής, σοβαρότεροι αναρχικοί απ' τους τραμπούκους της εποχής μας, που αναμφίβολα δεν έχουν καμία σχέση με ιδεολογικές αναζητήσεις της αναρχίας αλλά περισσότερο με το κοινό οργανωμένο έγκλημα και τον χουλιγκανισμό.

Και ενώ ο Καστοριάδης μιλούσε για τον νόμο στη διαδικασία αυτοθέσμισης, τόλμησαν να τον ρωτήσουν πώς είναι δυνατόν να μιλάει για "νόμο" χωρίς "καταπιεστικό κράτος". Με τη συνήθη βροντερή φωνή του και την επιβλητική σκέψη του τους περιγέλασε.

Απάντησε: "Ο νόμος είναι συστατικό της αυτο-νομίας. Σημαίνει ότι η κοινότητα, οι άνθρωποι, συγκροτημένοι θεσμικά θεσπίζουν κανόνες. Νομοθετούν στο όνομά τους. Ούτε στο όνομα κάποιου τρίτου (του Θεού, για παράδειγμα) ούτε αφήνουν κάποιους λίγους ανάμεσά τους, έναν άλλο μηχανισμό, να νομοθετεί για αυτούς ιδιωτεύοντας. Νομοθετούν οι ίδιοι έχοντας γνώση αυτού του γεγονότος, στο δικό τους όνομα, με ευθύνη των συνεπειών της νομοθεσίας τους στον εαυτό τους, την οποία οφείλουν να τηρούν όλοι. Νομοθετούν δια της πλειοψηφίας με όποιους κανόνες ορίζεται αυτή, ηλικίας ή άλλους".

"Εσείς δηλαδή τι νομίζετε;", συνέχισε, όταν ο νεαρός που νόμιζε ότι ήξερε πολλά κάτι ψέλλισε με έμφαση και του αντέτεινε μια ψευτοαναρχική μπαρούφα, ένα τσιτάτο το οποίο δεν θυμάμαι καλά καλά.

"Νομίζετε ότι αυτονομία, ελευθερία είναι να κάνει ο καθένας ότι του κα@@@σει επειδή έτσι του ήρθε, έτσι νομίζει ή έτσι θέλει; Αυτό δεν είναι ελευθερία, ούτε καν αναρχία. Όταν δεν είναι οργανωμένη βία επιβολής, είναι ζωώδης κατάσταση".

Έγινε βαβούρα από μερικούς.

"Και τώρα κάντε ησυχία αλλιώς φεύγω και πείτε τα μόνοι σας, γιατί επιβεβαιώνετε ακριβώς την εξουσιαστική αυτή βία."

Έγινε σιωπή.

Στους πιο κάτω συνδέσμους θα βρείτε έναντι άλλης μνήμης τη συνέντευξή του, από την οποία παραθέτω μερικά αποσπάσματα εδώ ακολούθως.

"Δημοσιογράφος: Προ ημερών, σε ένα κείμενό σας σημείωσα την εξής φράση: «Ο κομμουνισμός ήταν μία αρχαϊκή φενάκη διατυπωμένη με σύγχρονη φρασεολογία». Πιστεύετε ότι ήταν δυνατόν μια «αρχαϊκή φενάκη» να παρασύρει τόσα εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον πλανήτη;
Κ. Καστοριάδης: Ασφαλώς. Πρώτον, ο κομμουνισμός εκμεταλλεύτηκε και ιδιοποιήθηκε την πάλη των ανθρώπων εναντίον του καπιταλισμού· την πάλη εναντίον της ανισότητας και της ιδέας ότι μοναδική αξία στη ζωή είναι το χρήμα. Δηλαδή εκμεταλλεύτηκε, εμφανιζόμενος ως η συνέχειά του, το κίνημα πολιτικής και κοινωνικής χειραφέτησης που άρχισε στη Δύση πριν από αιώνες και κορυφώθηκε τον 19ο και τον 20ό. Δεύτερον, ο μαρξισμός (ο κομμουνισμός εμφανιζόταν ως η ενσάρκωση του μαρξισμού) προσέφερε ένα υποκατάστατο της θρησκείας. Μια εγκόσμια θρησκεία στηριγμένη σε μια ψευδοεπιστημονική Αποκάλυψη, υποσχόμενη την πραγματοποίηση της Γης της Επαγγελίας.
Δημ: Πάντως, αρκετά γρήγορα αποκαλύφθηκε τι συνέβαινε στις χώρες όπου είχε επικρατήσει αυτή η εγκόσμια θρησκεία. Υπήρξαν κάποιοι -όπως εσείς- που μίλησαν και έγραψαν πολύ νωρίς για όλα αυτά. Όμως η πίστη των ανθρώπων δεν κλονίστηκε. Γιατί; Ποια ερμηνεία δίνετε;
K.K: Εκείνοι που εδώ και σαράντα ή πενήντα χρόνια, και πιο πριν και κατόπιν, αποκάλυπταν την πραγματικότητα για το ρωσικό καθεστώς ήταν φωνές βοώντων εν τη ερήμω. Οι σταλινικοί έκαναν ό,τι μπορούσαν για να τους εμφανίσουν ως όργανα της δεξιάς προπαγάνδας, με τα γνωστά σοφίσματα όπως π.χ. «Λέτε τα ίδια που λέει η Δεξιά» … «Είστε πράκτορες της CIA», κ.λπ. Όμως και η ίδια η Δεξιά με τη στάση της βοηθούσε το παιχνίδι των σταλινικών. Σχεδόν καμία από τις μεγάλες έγκυρες εφημερίδες, το 1935-1939, δεν κατήγγειλε την τερατώδη φάρσα των δικών της Μόσχας. Όσο για τους αριστερούς διανοούμενους, οι περισσότεροι -όπως ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ αλλά και πλήθος άλλων- λάτρευαν δουλικά το ρωσικό καθεστώς, που το θεωρούσαν μάλιστα ως τον «μοχλό της ιστορίας».
Δημ: Παρ’ όλα αυτά, όποιος ήθελε να δει έβλεπε. Θα επιμείνω, λοιπόν. Γιατί οι άνθρωποι δεν ήθελαν να δουν; Ποια βαθύτερη αιτία τούς εμπόδιζε;
Κ.Κ: Ασφαλώς υπάρχει κι ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγων. Ο Φρόιντ, στο γνωστό του βιβλίο για τη θρησκεία ως αυταπάτη, δίνει έναν πολύ σωστό ορισμό της αυταπάτης. Λέει ότι «η αυταπάτη δεν είναι απλώς μια εσφαλμένη πίστη, αλλά μια εσφαλμένη πίστη που τη στηρίζει μια επιθυμία». Ο άντρας ή η γυναίκα που έχει αυταπάτες για την πίστη του συντρόφου του τις έχει διότι επιθυμεί να πιστεύει ότι ο άλλος τον αγαπάει. Οι περισσότεροι άνθρωποι που, παρά πάσα λογική και αληθοφάνεια, εξακολουθούσαν να πιστεύουν ότι στη Ρωσία υπήρχε σοσιαλισμός ήταν κερατάδες που όμως δεν ήθελαν να το παραδεχτούν.
..........................
Δημ: Συχνά λέγεται ότι η Ελλάδα είναι «προβληματική», στην Ελλάδα «όλα γίνονται στον αέρα, χωρίς προγραμματισμό, χωρίς βάρος». Με τέτοιες διαπιστώσεις συμφωνούν πολλοί. Αλλά περιορίζονται συνήθως μόνον στις διαπιστώσεις… Γνωρίζω ότι η ελληνική κατάσταση σας απασχολεί βαθιά. Ποια είναι η ερμηνεία σας για όσα συμβαίνουν; Γιατί συμβαίνουν έτσι τα πράγματα στην Ελλάδα; Ποιες οι βαθύτερες αιτίες;
Κ.Κ: Πρώτον, δεν ξέρω. Δεύτερον, στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π.Χ.
Δημ: Νομίζω ότι θα ενοχλήσει πολύ αυτή η διατύπωσή σας…
Κ.Κ: Τι να κάνουμε… Μιλώ για την πραγματική πολιτική ζωή του λαού ως αυτόνομου παράγοντα, δεν μιλώ για μάχες, για αυτοκράτορες, για Μεγαλέξανδρους και Βασίλειους Βουλγαροκτόνους. Μετά τον 5ο π.Χ. αιώνα και την αυτοκυβέρνηση του λαού στις δημοκρατικές πόλεις -και πάντως, μετά τον περίεργο 4ο π.Χ. αιώνα- η ελληνική ελευθερία πεθαίνει. Οι ελληνικές πόλεις γίνονται υποχείριες των βασιλέων της Μακεδονίας. Βεβαίως, ο Αλέξανδρος και οι διάδοχοί του παίζουν έναν κοσμοϊστορικό ρόλο. Κατακτούν την Ασία και την Αίγυπτο. Διαδίδουν την ελληνική γλώσσα και παιδεία. Αλλά πολιτική ζωή, πλέον, δεν υπάρχει. Τα βασίλεια των διαδόχων του Αλεξάνδρου, ως πολιτική συγκρότηση, είναι ουσιαστικά μοναρχίες. Εξάλλου, καθώς ξέρουμε, ο ίδιος ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε στασιασμό των Ελλήνων που είχε πάρει μαζί του διότι ήθελε να τους υποχρεώσει να γονυπετούν μπροστά του όπως οι Πέρσες μπροστά στον Μεγάλο Βασιλέα – πράγμα ανθελληνικότατο. Σε όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής οι ελληνικές πόλεις, με λίγες περιθωριακές και παροδικές εξαιρέσεις, αποτελούν παιχνίδια στα χέρια των ελληνιστικών δυναστειών. Ακολουθεί η ρωμαϊκή κατάκτηση, κάτω από την οποία οι ελληνικές πόλεις δεν έχουν παρά μόνον κοινοτική ζωή. Κατόπιν, έρχεται η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το Βυζάντιο είναι μια ανατολική θεοκρατική μοναρχία. Στο Βυζάντιο η πολιτική ζωή περιορίζεται στις ίντριγκες της Κωνσταντινούπολης, του αυτοκράτορα, των «δυνατών» και των ευνούχων της αυλής. Και βεβαίως, τα σχολικά μας βιβλία δεν αναφέρουν ότι στη βυζαντινή αυλή υπήρχαν ευνούχοι όπως σ’ αυτήν του Πεκίνου.
Δημ: Όλα αυτά αφορούν ένα πολύ μακρινό ιστορικό παρελθόν. Η Ελλάδα ως σύγχρονο νεοελληνικό κράτος έχει ήδη ιστορία εκατόν εβδομήντα ετών. Θα θέλατε να εστιάσετε σ’ αυτήν την περίοδο;
Κ.Κ: Μα, αυτή η περίοδος είναι ακατανόητη χωρίς τους είκοσι έναν αιώνες ανελευθερίας που προηγήθηκαν. Λοιπόν, μετά το Βυζάντιο έρχεται η Τουρκοκρατία. Μην ανησυχείτε, δεν θα μπω σε λεπτομέρειες. Θα αναφέρω μόνον ότι επί Τουρκοκρατίας όση εξουσία δεν ασκείται απευθείας από τους Τούρκους ασκείται από τους κοτζαμπάσηδες (τους εντολοδόχους των Τούρκων), οι οποίοι κρατούν τους χωριάτες υποχείριους. Συνεπώς, ούτε σ’ αυτήν την περίοδο μπορούμε να μιλήσουμε για πολιτική ζωή. Όταν αρχίζει η Επανάσταση του 1821, διαπιστώνουμε από τη μια μεριά τον ηρωισμό του λαού και από την άλλη, σχεδόν αμέσως, την τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία. Την επομένη της πτώσης της Τριπολιτσάς αρχίζουν οι εμφύλιοι πόλεμοι.
Δημ: Πού οφείλεται αυτή η «τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία»; Ποιοι είναι οι λόγοι;
Κ.Κ: ουδείς μπορεί να δώσει απάντηση στην ερώτηση για ποιον λόγο κάποιος, σε μιαν ορισμένη στιγμή, δεν δημιούργησε κάτι. Η συγκρότηση ενός λαού σε πολιτική κοινωνία δεν είναι δεδομένη, δεν είναι κάτι που χαρίζεται, αλλά κάτι που δημιουργείται. Μπορούμε απλώς να διαπιστώσουμε ότι, όταν απουσιάζει μια τέτοια δημιουργία, τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης κατάστασης διατηρούνται ή αλλάζουν μόνο μορφή.
Δημ: Και ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτά στην ελληνική περίπτωση;
Κ.Κ: Ορισμένα τα εντοπίζουμε ήδη στους εμφυλίους πολέμους της Επανάστασης του 1821. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη έχουν τοπικό ή τοπικι-στικό χαρακτήρα, ισχυρότερο συχνά από τον εθνικό. Βλέπουμε, επίσης, ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των «αρχηγών» και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με «ταξικά» συμφέροντα. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η στάση απέναντι στην εξουσία. Στην Ελλάδα, μέχρι και σήμερα, το κράτος εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του ντοβλετιού, δηλαδή μιας αρχής ξένης και μακρινής απέναντι στην οποία είμαστε ραγιάδες και όχι πολίτες. δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό. Η φαυλοκρατία συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση της αυθαιρεσίας των κυρίαρχων και των «δυνατών»: ελληνιστικοί ηγεμόνες, Ρωμαίοι ανθύπατοι, βυζαντινοί αυτοκράτορες, Τούρκοι πασάδες, κοτζαμπάσηδες, Μαυρομιχάληδες, Κωλέττης, Δηλιγιάννης…
Δημ: Εξαιρέσεις δεν βλέπετε να υπάρχουν; Εξαιρέσεις εντοπισμένες κυρίως στον 19ο και στον 20ό αιώνα;
Κ.Κ: Ε, υπάρχουν δυο τρεις εξαιρέσεις: ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος, το βενιζελικό κίνημα στην πρώτη περίοδό του. Αλλά τα όποια αποτελέσματά τους καταστράφηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τον ρόλο του παλατιού, τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, την πασοκοκρατία. Στο μεταξύ, μεσολάβησε ο σταλινισμός που κατόρθωσε να διαφθείρει και να καταστρέψει αυτό που πήγαινε να δημιουργηθεί ως εργατικό και λαϊκό κίνημα στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα τα πληρώνουμε ακόμη.
Μου ζητάτε να σας εξηγήσω… Μπορείτε να μου εξηγήσετε εσείς γιατί οι Έλληνες, που σκοτώνονταν εννέα χρόνια για να απελευθερωθούν από τους Τούρκους, θέλησαν αμέσως μετά έναν βασιλιά; Και γιατί, αφού έδιωξαν τον Όθωνα, έφεραν τον Γεώργιο; Και γιατί μετά ζητούσαν «ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά»;
Δημ: Μα, οι δικές σας απαντήσεις ενδιαφέρουν, ιδίως όταν αφορούν ερωτήματα που εσείς θέτετε. Θα θέλατε, λοιπόν, να διατυπώσετε τις απόψεις σας;
K.K: Σύμφωνα με την παραδοσιακή αριστερή άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και η μαύρη αντίδραση. Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο. Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα. Εγώ λέω ότι ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, συνεπώς είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα.
Δημ: Πώς την εννοείτε αυτήν την ευθύνη;
Κ.Κ: Δεν δικάζουμε κανέναν. Μιλάμε για ιστορική και πολιτική ευθύνη. Ο ελληνικός λαός δεν μπόρεσε έως τώρα να δημιουργήσει μια στοιχειώδη πολιτική κοινωνία. Μια πολιτική κοινωνία, στην οποία, ως ένα μίνιμουμ, να θεσμισθούν και να κατοχυρωθούν στην πράξη τα δημοκρατικά δικαιώματα τόσο των ατόμων όσο και των συλλογικοτήτων.
Δημ: Θέλετε να πείτε ότι, αντιθέτως, σε άλλες χώρες, στη Δυτική Ευρώπη…
K.K: Εκεί, αυτό έγινε! Ο μακαρίτης ο Γιώργος Καρτάλης έλεγε κάνοντάς μου καζούρα στο Παρίσι το 1956: «Κορνήλιε, ξεχνάς ότι στην Ελλάδα δεν έγινε Γαλλική Επανάσταση». Πράγματι, στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει εποχή που ο λαός να έχει επιβάλει, έστω και στοιχειωδώς, τα δικαιώματά του. Και η ευθύνη για την οποία μίλησα εκφράζεται με την ανευθυνότητα της παροιμιώδους φράσης: «Εγώ θα διορθώσω το ρωμέικο;». Ναι, κύριε, εσύ θα διορθώσεις το ρωμέικο, στον χώρο και στον τομέα όπου βρίσκεσαι."


Τα παραπάνω λόγια θα μπορούσαν να έχουν ειπωθεί απαράλλαχτα χτες, αυτές τις ημέρες. Αυτό κάνει τον Κορνήλιο Καστοριάδη φιλόσοφο κλασικό. Όπου και να πάμε, όπως και να κοιτάξουμε, μας προσφέρει μετατοπισμένος ένα μοναδικό φως, ένα πανίσχυρο εργαλείο ανάγνωσης κι ερμηνείας της πραγματικότητας.

Γιώργος Γιαννούλης - Γιαννουλόπουλος


ΥΓ.
Σε μια πολύ καλή προσπάθεια ένας δικτυακός τόπος έχει συγκεντρώσει μια πλούσια σειρά συνεντεύξεων ή παρεμβάσεών του, τις οποίες θα βρείτε στους παρακάτω συνδέσμους:




Συνέντευξη Τύπου του Κορνήλιου Καστοριάδη την 15η Φεβρουαρίου 1989 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών.
" Πολλοί είναι έτοιμοι να σκοτωθούν επειδή ο διαιτητής σφύριξε άδικα κατά την άποψή τους ένα πέναλτι, δεν είναι διατεθειμένοι όμως να κουνήσουν το δακτυλάκι τους για τα σκάνδαλα που συγκλονίζουν σήμερα την Ελλάδα και για τα οποία δεν έγινε ούτε μια διαδήλωση 15 ατόμων. Κι αυτό είναι ένα διεθνές φαινόμενο, που συμβαίνει μάλιστα σε μια στιγμή ιδιαίτερα κρίσιμη για την ανθρώπινη επιβίωση πάνω στον πλανήτη. Μοιάζει σαν να κοιμάται κάποιος μακάρια πάνω σ’ ένα κλαδί, το οποίο έχει ήδη πριονιστεί κατά τα 5/6, κυρίως μέσα από την περιβαλλοντική καταστροφή. Αυτά είναι τα αγωνιώδη προβλήματα και ο σημερινός άνθρωπος κάνει σαν να μην τα σκέφτεται.
Ερώτηση: ...: Σήμερα το απόγευμα που θα μιλήσετε στην Πάντειο, έχει προσκληθεί και ο Πρωθυπουργός. Το γνωρίζετε;
Κορνήλιος Καστοριάδης: Όχι, δεν το ήξερα και δεν βλέπω γιατί να έρθει, δεν νομίζω ότι τον απασχολούν αυτά που έχω να πω και δεν με ενδιαφέρει το θέμα. Για τον κόσμο, χάρηκα για την προσέλευσή του και λυπάμαι που δεν χώρεσαν όλοι στην αίθουσα. Νομίζω ότι υπάρχει ένα κοινό στην Ελλάδα που έχει ανοιχτά τ’ αυτιά του. Παρ’ όλο που η συνολική πολιτική ζωή στην Ελλάδα κυμαίνεται μεταξύ ενός ποδοσφαιρικού αγώνα και μιας κατιγκοειδούς οικογενειακής τραγωδίας. Η Ελλάδα δεν είναι μια πολιτική κοινωνία, αλλά ένα είδος τεράστιας οικογένειας, που μέσα της επικρατούν υστερικές κραυγές του τύπου: “Τι μου έκανες, εγώ που σου είχα δώσει τόσα” κ.λπ. ή “Η ερωμένη του Πρωθυπουργού, η γυναίκα του Πρωθυπουργού, η οποία κλαίει, οι ΕΓΕΣ που συμμετέχουν”, δηλαδή είναι μια κατάσταση που είναι προ-πολιτική, δεν υπάρχει πολιτική στην Ελλάδα, υπάρχει προσωπολογία, κουτσομπολιό, όπως ακριβώς στις οικογενειακές υποθέσεις της γειτονιάς.
....
Κορνήλιος Καστοριάδης: Η κρίση και η αποσύνθεση του δυτικού πολιτισμού, που είναι κατά τη γνώμη μου υπαρκτή, εκφράζεται ακόμα πιο έντονα στην Ελλάδα. Η Ελλάδα δεν έχει κατορθώσει ακόμα να συγκροτηθεί πραγματικά ως πολιτική κοινωνία και ως οικονομία. Εισέβαλε εδώ γύρω στο ’60 ο μοντέρνος καπιταλισμός διαλύοντας παλιές δομές, αξίες, ήθη και έθιμα, χωρίς να βάλει τίποτα στη θέση τους. Όλα αυτά σε έναν τόπο που δεν υπήρχε παράδοση, δεν υπήρχαν οι σταθερές καταθέσεις του παρελθόντος, που κάτι κρατάνε. Αν για παράδειγμα μια κυβέρνηση Παπανδρέου χρειάστηκε 5 χρόνια για να αποδιαλύσει την Ελλάδα, στη Γαλλία θα χρειαζόταν 50 χρόνια.
Πρέπει να πούμε πως ό, τι αξιόλογο έχει δημιουργήσει ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι συνδεδεμένο με την Ευρώπη, κληροδοτημένο και από την αρχαία Ελλάδα, ο Ευρωπαίος είναι λιγότερο από κάθε άλλον π.χ. τον Γιαπωνέζο, ραγιάς, με την κοινωνιολογική έννοια του όρου. Όμως η Ευρώπη σήμερα βρίσκεται ανάμεσα σε αυτή τη θετική τάση του πολιτισμού της και σε μια τάση αποχαύνωσης, που θα την ονόμαζα καταναλωτικό και τηλεοπτικό αυνανισμό.
Ας διευκρινίσουμε εδώ ότι αυτή η αποχαύνωση δεν απορρέει μόνο από τους κακούς κυβερνήτες. Αλλά κι από τους λαούς, που τους εκλέγουν και έχουν τα ίδια πρότυπα με αυτούς. Πρέπει να απαλλαγούμε από την κακή συνήθεια να θεωρούμε υπεύθυνο για κάθε τι κακό τους άλλους .Τους καπιταλιστές, τους γραφειοκράτες, τους πολιτικούς. Τους λαούς δεν πρέπει να τους βλέπουμε σαν μωρά, που τα σέρνουν από τη μύτη. Είναι συνυπεύθυνοι και συνένοχοι. Αν η Ελλάδα είναι τέτοια που είναι σήμερα, αυτό δεν οφείλεται στον Παπανδρέου μόνο. Οφείλεται στους Ρωμιούς. Αυτοί τον ψήφισαν και τον ξαναψήφισαν κι όχι οι Νεοζηλανδοί.
....
Σε ό, τι αφορά τη διαφορά μου από τον αναρχισμό. Έχω ένα κοινό σημείο με τους αναρχικούς, το ότι αναγνωρίζουν τα αυταρχικά στοιχεία του Μαρξισμού. Από κει και πέρα με χωρίζει ένα τεράστιο φιλοσοφικό χάσμα μαζί τους. Οι αναρχικοί έχουν την περίεργη κι αφελή αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι ένα αγαθό και αθώο ον που τον διέφθειραν τα κοινωνικά συστήματα. Από πού ήρθαν τα κοινωνικά συστήματα, άνθρωποι δεν τα κάνανε; Κατ’ ουσίαν ο άνθρωπος δεν είναι ένα αγαθό, αλλά τερατώδες ον, που όμως έχει τη δυνατότητα να αλλάζει τον εαυτό του.
......
Κορνήλιος Καστοριάδης: Ο Ροΐδης, που δυστυχώς λίγο διαβάζεται σήμερα, έλεγε ότι οι Έλληνες γελοιοποιούν τα πάντα. Μέχρι και τον βάκιλο του Κωχ γελοιοποίησαν. Ε, λοιπόν πιστεύω ότι στην Ελλάδα σήμερα έχει γελοιοποιηθεί και ο σοσιαλισμός και η βαρβαρότητα."















Sunday, March 5, 2023

Καραμανλής και τρένο


Share/Bookmark


O Κωνσταντίνος Καραμανλής ο αυθεντικός υπήρξε αναμφίβολα μια τεράστια προσωπικότητα. Ένα όμορφο, νέο και χαρισματικό παιδί χωρίς ιδιαίτερη παιδεία που ήρθε από την επαρχία στην τότε αστική Αθήνα του Μεσοπολέμου με τη βαριά προφορά του τόπου του και την αψύτητα του χαρακτήρα του περιέχοντας ένα όραμα, ένα όνειρο, έναν προσωπικό στόχο. Μια καλύτερη και πιο σύγχρονη Ελλάδα. Αφιέρωσε τη ζωή του και στέγνωσε την ψυχή του γι' αυτό. Δεν χρειάζεται να
επαναλάβουμε όσα σπουδαία πέτυχε σε έναν κόσμο που επινοούνταν και χτίζονταν από την αρχή μετά τον Πόλεμο και τον Εμφύλιο. Του χρωστάμε τη διατήρηση μιας έστω περιορισμένης ανοιχτής δημοκρατίας μέσα στον Ψυχρό Πόλεμο στα σύνορα με το Σιδηρούν Παραπέτασμα, σε μια τραυματισμένη χώρα με ισχυρή φιλοσοβιετική τάση στην Αριστερά της. Τη βιομηχανοποίηση και ανάπτυξη του '51-'55 και '59-'63.

Στη δεύτερη περίοδό του, μετά τη μεταπολίτευση, του οφείλουμε την εγκαθίδρυση της καλύτερης, διαρκέστερης και σταθερότερης Δημοκρατίας της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, που κατόρθωσε να αντέξει και να βγει ισχυρότερη από όλες τις συγκρούσεις και αλλαγές εντός και γύρω της, να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, να φθάσει στον πυρήνα της, της Δύσης και της Ευρώπης.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έκανε, όπως ήταν φυσικό, και σημαντικά λάθη. Κυρίως στην πρώτη του περίοδο. Δεν είχε αστική παιδεία, αυτή ήρθε αργότερα, την έψαξε μόνος του. Στις παρέες και προσωπικούς του φίλους, στα διαβάσματά του, περισσότερο στην κάπως πιο ελεύθερη για τον ίδιο περίοδο του Παρισιού κατά τη διάρκεια της χούντας, όπου γνώρισε και είδε πώς λειτουργούν άλλες προοδευμένες χώρες, την αισθητική και την αστική τους δομή.

Στην πρώτη του περίοδο δεν είχε τη δυνατότητα να αντιληφθεί την αξία του αστικού περιβάλλοντος και της προστασίας της αρχιτεκτονικής του. Του σχεδιασμού των πόλεων. Είδε σε αυτά ένα εμπόδιο στην ανάπτυξη παρά μια ευκαιρία, έναν πολύτιμο πόρο και προστιθέμενη αξία για τις πόλεις. Έτσι δεν προστάτευσε την αρχιτεκτονική κληρονομιά της Αθήνας και των άλλων πόλεων, και άφησε να σαρωθεί από τη μαζική νέα άναρχη οικοδόμηση που έφερε η ερήμωση της υπαίθρου από τον Εμφύλιο. Ερήμωση που δεν προσπάθησε καν να αντιστρέψει (όπως, για παράδειγμα, έκανε το καθεστώς μετά τον Ισπανικό Εμφύλιο, που δημιούργησε αντίρροπες δυνάμεις, δημιουργώντας βιομηχανικά πάρκα σε όλη την επικράτεια και ενισχύοντας τα τρένα). Όπως έκανε όλη η Δημοκρατική Ευρώπη αλλά και η Ανατολική Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν κατανόησε την αξία του φυσικού περιβάλλοντος για την οικονομία και τους πολίτες. Ούτε τη σημασία της ισόρροπης ανάπτυξης μεταξύ υπαίθρου και αστικών κέντρων.

Λογικό. Ήταν ακόμη ένα αγροτόπαιδο που ήθελε να γίνει αστός και τον γοήτευε οτιδήποτε φουτουριστικό: τα αμάξια, τα πολυώροφα μπετονένια κτήρια.

Ανάμεσα στα μεγάλα του σφάλματα ήταν η συνειδητή επιλογή του να απαξιώσει τα μέσα σταθερής τροχιάς - χαρακτηριστική η εικόνα του να ξηλώνει τις ράγες του τραμ - έναντι των λεωφορείων, των δρόμων και των αυτοκινήτων, στις πόλεις κι έξω από αυτές. Δεν συνέβη σε καμία άλλη Ευρωπαϊκή χώρα αυτό το κύμα εσωτερικής μετανάστευσης σε αυτή την έκταση. Υποτίμησε το βασικό μέσο μαζικής μεταφοράς που συμβάλλει στην ενοποίηση της επικράτειας όσο τίποτε άλλο, στην ομαλή λειτουργία και χωρική επέκταση των πόλεων, στη μετακίνηση των εργατών και εργαζομένων προς τις επιχειρήσεις με χαμηλό κόστος, όπως και των προϊόντων τους, στη σταθερότητα του εμπορίου, στη διασύνδεση των λιμανιών, στην ανταγωνιστικότητα επιχειρήσεων και οικονομίας σε κάθε τομέα, στην αξιοποίηση των οριακών πόρων στην επικράτεια. Το ασφαλέστερο μέσο με χαμηλότερο κόστος ανά επιβάτη, χαμηλότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, κατανάλωση ενέργειας ανά επιβάτη και ανά τόνο εμπορευμάτων, πλέον και ταχύτερο.

Επένδυσε τους λίγους συγκριτικά πόρους της χώρας σε ατέλειωτους (κυριολεκτικά) δρόμους, πεισμένος και από τους Έλληνες μικροεργολάβους, που μπορούσαν να υλοποιήσουν πολύ στραβά και πολύ κουτσά, αυτές τις εργολαβίες. Σε αντίθεση με τα τρένα, που απαιτούσαν μεγάλους διεθνείς αναδόχους και μεγάλες εργολαβίες, στις οποίες οι Έλληνες αρχικά τουλάχιστον θα ήταν απλοί τοπικοί υπεργολάβοι. Έτσι έγινε και το τραγικό λάθος της εγκατάστασης της βιομηχανικής ζώνης στην Ελευσίνα και το Θριάσιο, σε έναν από τους ομορφότερους ιστορικούς κλειστούς κόλπους πλάι στην πρωτεύουσα, από τα ομορφότερα σημεία στη Μεσόγειο, αντί για το Λαύριο.

Εύκολο εργατικό δυναμικό απ' τους Μικρασιάτες πρόσφυγες απ' τα Καμίνια ως το Πέραμα. Δεν χρειάζονταν να κατασκευαστεί σιδηρόδρομος ως την προφανή επιλογή, τη Λαυρεωτική, με βιομηχανική παράδοση, ανοιχτή θάλασσα, χώρους για επέκταση της πόλης και βιομηχανικές εγκαταστάσεις και λιμάνι, πιο μακριά από το κέντρο της πόλης. Ακριβότερη επιλογή με μεγαλύτερο κόστος αρχικής επένδυσης το Λαύριο. Και ήθελε τρένα.

Τα λάθη του αυτά ο ίδιος τα κατάλαβε στη δεύτερη περίοδο διακυβέρνησης. Ίσως ήταν ένας από τους λόγους που "εκδικήθηκε" τους παντοδύναμους πρώην κοντινούς του και συμβούλους του βιομηχάνους και εργολάβους (που είχαν κάνει τεράστιες καταστροφές στο περιβάλλον στην πρώτη φάση εκβιομηχάνισης, ενώ τον έσπρωξαν στη φτηνή κι εύκολη λύση του Θριάσιου και σε κάμποσες άλλες λάθος επιλογές, όπως οι δρόμοι απέναντι στα τρένα). Θέσπισε το Ε΄ τμήμα του ΣτΕ και εισήγαγε στο Σύνταγμα μηχανισμούς προστασίας του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Όμως η δυναμική του κράτους συνεχίστηκε έκτοτε σε όλες τις κυβερνήσεις. Είχε χαθεί η ευκαιρία να χτιστεί τεχνογνωσία, παραγωγή στα τρένα, και είχε σβήσει η όποια τεχνογνωσία προϋπήρχε . Έτσι τα τρένα παρέμειναν ενοχλητικοί αντίπαλοι. Ακόμη και το μετρό πήρε τριάντα χρόνια να γίνει κατανοητό πόσο σημαντικό είναι. Μείναμε με τα λεωφορεία και τα αργοκίνητα κι άβολα τρόλευ στις πόλεις, μέχρι που έσκασε το σύστημα απ' το νέφος και το κυκλοφοριακό. Με τους ημιτελείς ή πανάκριβους στη χρήση δρόμους στην επαρχία. Ακόμη δεν έχουμε βρει αποτελεσματικούς οικονομικοτεχνικούς τρόπους να επιβάλουμε την προστασία και συντήρηση της αρχιτεκτονικής των πόλεών μας και την ανάδειξή της, όπως όλες οι χώρες.

Δεν μειώνει η κατανόηση του γεγονότος αυτού, βέβαια, τη σημασία και το έργο του Κωνσταντίνου Καραμανλή για τη χώρα ούτε το μέγεθος του ανδρός. Ό,τι είμαστε σήμερα, καλό και κακό, επιτυχημένο και αποτυχημένο, υπήρχαν εντός του.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν άφησε απογόνους. Πιθανότατα ήταν συνειδητή επιλογή του. Ήταν ένας άνθρωπος αρχοντικός. Ήταν αψύς αλλά ποτέ δεν υπήρξε υποκριτής.

Είχε όμως αρκετά αδέλφια. Μια χαμένη νέα, την Αθηνά Καραμανλή (1909-1914), την Όλγα Καραμανλή (1911-2006), τον Αλέκο Καραμανλή (1913-2005), την Αντιγόνη Καραμανλή (1921-2010), τον (για κάποιον λόγο αφανή) Γραμμένο Καραμανλή (1925-1989) και τον Αχιλλέα Καραμανλή (γ. 1929)

Παρά ταύτα, ένας εντελώς αντιθέτου χαρακτήρα ανεψιός του, Κώστας Καραμανλής και αυτός, γιος του αδελφού του Αλέκου, γλεντζές και φαγανός αντί ασκητικός, ασχημούλης και παχουλός αντί ομορφάντρας, ευφραδής αντί δωρικά αποσπασματικός, τεμπελάκος αντί εργασιομανής, αναξιοπρεπής στο να μην αναλαμβάνει τις ευθύνες του αντί άρχοντας, μάλλον ολίγον υποκριτής στη ζωή του σε σχέση με την ευθύτητα του θείου του, έγινε Πρωθυπουργός, ολίγον τυχαία, ολίγον παρά τη θέλησή του. Κάπως σαν να ήταν μέρος του play station σε ένα παιχνίδι απέναντι στον ξάδελφό του και τους αντιπάλους του. Αφέθηκε στη μοίρα του ονόματός του υπό τις πιέσεις του κόμματος και των οικείων του.

Ο συνονόματός του αυτός προκάλεσε με την απραξία του κυρίως και τον κομφορμισμό του, ίσως και λόγω της ψυχικής του καταστάσεως, μια τεράστια ζημιά στη χώρα που ανόρθωσε ο θείος του. Τη χρεοκόπησε.

Στην ίδια εποχή ένας άλλος ανεψιός του Κωσνταντίνου Καραμανλή, από την αδελφή του Αντιγόνη, ο Μιχάλης Λιάπης, ως υπουργός μεταφορών διακρίθηκε στην ίδια κυβέρνηση με τον εξάδελφό του Πρωθυπουργό. Διακρίθηκε στο ίδιο έργο, παραμέλησης των σιδηροδρόμων, στην καλοπέραση, κάποιες καρέκλες στη Μύκονο θα έπρεπε να φέρουν το όνομά του, και σε αυτό πρόσθεσε και την απληστία: πιάστηκε να κυκλοφορεί χωρίς να έχει πληρώσει τα τέλη κυκλοφορίας στο ακριβό του αμάξι, κυκλοφορώντας με πλαστές πινακίδες, ενώ έκλεβε το ρολόι της ΔΕΗ. Έκτοτε εξαφανίστηκε απ' το προσκήνιο.

Μετά την αποχώρηση των ανωτέρω, στο προσκήνιο ήρθε ένας ακόμη Καραμανλής, ανεψιός κι αυτός, γιος του άλλου αδελφού του, Αχιλλέα Καραμανλή, που υπηρέτησε και αυτός επί μακρόν ως Υπουργός στο αγαπημένο για κάποιον λόγο Υπουργείο του Καραμανλέικου, το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων.

Ο γιος του Αχιλλέα, Κώστας Καραμανλής (γ. 1974-) και αυτός, εξελέγη με το διαβατήριο του ονόματός του βουλευτής κι έγινε επίσης Υπουργός Μεταφορών. Στο κατεξοχήν υπουργείο στο οποίο κατ' εξακολούθηση απέτυχε το σόι. Όλο αυτό ακούγεται σαν παρωδία αρχαίας τραγωδίας.

Ο πέμπτος αυτός Καραμανλής, βουλευτής κι επιχειρηματίας, ο οποίος πιάστηκε κάποια στιγμή να έχει απενεργοποιήσει τον συναγερμό της ζώνης ασφαλείας στο αμάξι του, ως Υπουργός Μεταφορών ανέλαβε να ξεκαθαρίσει τις συμβάσεις χρόνων των σιδηροδρόμων (που υποβαθμίστηκαν όπως προειπώθηκε συστηματικά από όλη του την οικογένεια) και να θέσει προσωπικώς τις προτεραιότητές τους, που βεβαίως συμβάδιζαν με την επανεκλογή του και τις μελλοντικές φιλοδοξίες του. Εντυπωσιακές επεκτάσεις, υψηλές ταχύτητες (όλα σωστά ως εδώ) χωρίς να έχει όμως θέσει ως άμεση προτεραιότητα την εξασφάλιση των θεμελίων της αξιοπιστίας του τρένου, που ήταν σαθρά: την ασφάλεια και τη συνέπεια στα δρομολόγια. Βλέπεις, αυτό δεν φαίνεται ούτε φέρνει ψήφους. Τι να μετρήσει στο μυαλό του ψηφοφόρου μια ανακοίνωση του τύπου "εγκαταστήσαμε το σύστημα ETCS και ολοκληρώσαμε τη σηματοδότηση" μπροστά στα μελλοντικά ... "τρένα υδρογόνου", πριν ακόμη ολοκληρώσουμε την ηλεκτροδότηση και τα τρένα υψηλών ταχυτήτων; Η ασφάλεια και τα συστήματα λειτουργίας, καθότι μη εκπαιδευμένοι οι πολίτες, νομίζουν ότι τρέχουν μόνα τους κι είναι αυτονόητα και χωρίς προσπάθεια ούτε πόρους. Δεν λογίζονται ως κατορθώματα. Τα θυμούνται ή τα ακούν για πρώτη φορά όταν συμβεί το κακό. Με αυτόν τον τελευταίο Καραμανλή λοιπόν φτάσαμε στα Τέμπη.

Έτσι, θα μπορούσε κανείς να πει σε αυτή τη μικρή ιστορική αναδρομή ότι ένας Καραμανλής ανόρθωσε τη χώρα μετά την καταστροφή της, παρόλα τα λάθη του σε σχέση με τα Μέσα Σταθερής Τροχιάς, κάποιοι άλλοι Καραμανλήδες, όπως ο αδελφός του, συνέχισαν τα λάθη του στον τομέα αυτόν, ένας άλλος Καραμανλής, ανεψιός του, χρεοκόπησε τη χώρα που ανόρθωσε ο θείος του, ένας άλλος πεταχτούλης ανεψιός του συνέχισε το έργο του στον σιδηρόδρομο κλέβοντας τη ΔΕΗ και τα τέλη κυκλοφορίας. Σε έναν τελευταίο ανεψιό του, επίσης συνονόματο, έμελλε να συνδέσει το όνομά του από την ίδια θέση και μάλλον το τέλος της καριέρας του με τα λάθη όλου του σογιού, καθώς στη βάρδια και στα χέρια του συνέβη η συγκλονιστική τραγωδία των Τεμπών, αποτέλεσμα εβδομήντα χρόνων εγκατάλειψης των σιδηροδρόμων, των οποίων συμπυκνώνει όλες τις παθογένειες, πράξεις και παραλείψεις σε ένα στιγμιαίο τρομακτικό γεγονός.

Ακούγεται λίγο σαν τον τελευταίο των Μπουενδία, στα Εκατό Χρόνια Μοναξιάς, το αριστούργημα του Γκαμπριέλ Γκαρθία Μάρκες, που τον παίρνουν τα μυρμήγκια, κλαμένο αθώο μωρό γεννημένο με ουρά γουρουνιού, την ώρα που ο άνεμος σαρώνει τον τελευταίο απόγονο του σογιού από την πολιτική.

Αν είναι έτσι, ίσως ο θάνατος τόσων ανθρώπων στα Τέμπη να μην είναι επί ματαίω. Να γίνει μια συμβολή στην ενηλικίωση της Δημοκρατίας μας, με τον απογαλακτισμό του φαντασιακού της από τον ιδρυτή της. Για να μπει σε μια νέα εποχή. Ακριβώς όπως και ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έκανε με τον πατέρα του, δάσκαλο και μακεδονομάχο Γεώργιο. Στον οποίο με ένα γράμμα εξήγησε πως δεν θα ακολουθήσει τα σχέδιά του να γίνει οικογενειάρχης στη βόρεια Ελλάδα στο χωριό του και γιατρός, αλλά θα αφιερώσει τη ζωή του στη χώρα του.

Γι' αυτό ίσως ελάχιστοι από τους απογόνους της οικογενείας φέρουν το βαφτιστικό όνομα του προπάππου τους.

Ίσως είναι ώρα και η Ελληνική Δημοκρατία να απογαλακτισθεί από τα σόγια της. Ξεκινώντας από αυτό του πιο σπουδαίου μεταπολεμικού ηγέτη της. Και να τραβήξει τον δικό της δρόμο. Αυτό των πολιτών της, από όλες τις τάξεις, όλους τους τομείς κι όλα τα στρώματά, με κάθε λογής ονόματα.

Γιώργος Γιαννούλης - Γιαννουλόπουλος

ΥΓ.
Στον σύνδεσμο που ακολουθεί μπορεί όποιος ενδιαφέρεται να βρει ένα άρθρο μου για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, πτυχές της προσωπικότητας και του έργου του:




Monday, February 13, 2023

Η απανθρωποποίηση του αντιπάλου ως πολεμική ύβρις


Share/Bookmark

 

Οι κλασικοί Έλληνες υπήρξαν ο πρώτος πολιτισμός στην ανθρώπινη ιστορία που αναγνώρισε την ποιότητα και αξιοσύνη των αντιπάλων και των εχθρών τους, των οποίων δεν αμφισβήτησε ποτέ την ανθρώπινη υπόσταση. Σε βαθμό να καταγράψουν πρώτοι αυτοί την ιστορία και επιτεύγματά τους αντί να προσπαθήσουν να τα σβήσουν απ' τη μνήμη των ανθρώπων. Είναι αυτό το γεγονός (μαζί με τη βεβαιότητα ότι η ζωή μας είναι ετούτη σε αυτόν τον κόσμο και άλλο σπουδαίο δεν υπάρχει παρά αυτή και όσοι αγαπούμε, η ανθρώπινη κοινότητα στην οποία ανήκουμε) η μεγάλη συνεισφορά, η τομή που εισάγει ο Όμηρος στην ανθρώπινη ιστορία.

Οι Έλληνες και ιδιαίτερα οι Αθηναίοι αλλά και οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων της Μικράς Ασίας εκτιμούσαν τους Πέρσες, τα θαυμαστά επιτεύγματα της Μεγάλης Βασιλείας. Τόσο ώστε να αφηγηθούν ισότιμα την ιστορία τους με τρόπο αντικειμενικό.

Αφιέρωσε ο πρώτος ιστορικός, ο Ηρόδοτος, μέρος των βιβλίων του, τα μισά σχεδόν, από τα οποία γνωρίζουμε τους ελληνοπερσικούς πολέμους, στην περιγραφή των θεών, των ηθών, των εθίμων και των επιτευγμάτων των Περσών. Ο "Πατέρας της Ιστορίας" έγραψε κυρίως την ιστορία των αντιπάλων του έθνους του, που τόσο αγαπούσε και του οποίου έλαχε να περιγράψει επίσης τις πιο ένδοξες στιγμές απέναντι στην εισβολή αυτών, των Περσών. Σαν να έγραφαν με σεβασμό και αντικειμενικότητα για την ιστορία και πολιτισμό των Γερμανών και των Ιαπώνων οι μεγαλύτεροι Βρετανοί και Αμερικανοί ιστορικοί που μελέτησαν κι αφηγήθηκαν τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο.

Γράφει ο Ηρόδοτος: " Όταν συναπαντιούνται στους δρόμους, έτσι μπορεί να διαπιστώσει κανείς αν αυτοί που ανταμώνονται είναι από την ίδια τάξη· αντί δηλαδή να χαιρετιστούν μόνο με λόγια, φιλιούνται στο στόμα· αν πάλι συμβεί ο ένας από τους δύο να είναι από κατώτερη τάξη, φιλιούνται στο μάγουλο, κι αν τύχει ο ένας τους να είναι πολύ πιο άσημος, πέφτει μπροστά και προσκυνά τον άλλο. Τιμούν οι Πέρσες από όλους πιο πολύ —φυσικά μετά τον εαυτό τους— τους πιο γειτονικούς τους λαούς, ύστερα όσους κατοικούν λίγο μακρύτερα, και προχωρούν αναλογικά εξαρτώντας από την απόσταση την υπόληψή τους για τους άλλους. Δηλαδή δεν υπολήπτονται σχεδόν καθόλου όσους κατοικούν πολύ μακριά τους, πιστεύοντας ότι ανάμεσα στους ανθρώπους οι ίδιοι είναι οι καλύτεροι σ᾽ όλα και παντού, ενώ των άλλων η αρετή εξαρτάται από την αναλογία που είπαμε· ενώ γι᾽ αυτούς που κατοικούν πολύ μακριά τους πιστεύουν ότι είναι οι χειρότεροι. Από τα χρόνια ακόμη που κυρίαρχοι ήταν οι Μήδοι, οι διάφοροι λαοί του βασιλείου εξουσίαζαν ο ένας τον άλλο: οι Μήδοι όλους, και ειδικότερα αυτούς που κατοικούσαν γύρω τους, κι οι τελευταίοι με τη σειρά τους τούς γείτονές τους. Με αυτό το αναλογικό σύστημα οι Πέρσες ρυθμίζουν την υπόληψή τους για τους άλλους ανθρώπους. Γιατί και με τους Μήδους ο κάθε λαός προοδευτικά εξουσίαζε και επετρόπευε τον γείτονά του.
Οι Πέρσες είναι λαός που δέχεται ξένα έθιμα περισσότερο από κάθε άλλον: Φορούν λ.χ. τη μηδική στολή, επειδή βρήκαν πως είναι πιο όμορφη από τη δική τους, και στον πόλεμο πάλι τους αιγυπτιακούς θώρακες. Έμαθαν ακόμη να επιδίδονται σε κάθε είδους απόλαυση, και σμίγουν και με αγόρια, πράγμα που το έμαθαν από τους Έλληνες. Καθένας τους παντρεύεται πολλές νόμιμες γυναίκες και έχει στη διάθεσή του ακόμη περισσότερες παλλακίδες."

Στην αυλή του Μεγάλου Πέρση Βασιλιά κατέληξε εξάλλου ο πατέρας της νίκης απέναντί τους, ο Θεμιστοκλής, ο Τσώρτσιλ της εποχής. Η στρατιωτική ιδιοφυία που άλλαξε την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας αφιερώνοντας τη ζωή του στην προετοιμασία με κάθε τρόπο των Αθηναίων και των Ελλήνων για για τους περσικούς πολέμους και την εισβολή. Όταν αργότερα έπεσε σε δυσμένεια από τους συμπατριώτες του Αθηναίους, οστρακίστηκε κι εκδιώχθηκε, ήταν ο Μεγάλος Πέρσης Βασιλιάς που του παρείχε άσυλο και στην αυλή του έζησε.

Περιέγραψε ο Ηρόδοτος επίσης τους Αιγυπτίους και άλλους λαούς με τον ίδιο σεβασμό και περιέργεια.

Χρόνια αργότερα ο Ξενοφών συνεργάστηκε ως μισθοφόρος, όπως πολλοί Έλληνες με τους Πέρσες, και περιέγραψε τη φυγή τους όταν μέσα στις μηχανορραφίες του παλατιού βρέθηκαν κυνηγημένοι από έναν διάδοχο του Κύρου, τον Τισσαφέρνη, στο τέλος του 5ου και αρχή του 4ου αιώνα. Έτσι ο Ξενοφών βρέθηκε στην Ασία στο πλευρό του Κύρου, τον οποίο και άρχισε να θαυμάζει λόγω του θαυμασμού που έτρεφε ο τελευταίος για τους Έλληνες. Συγκεκριμένα έλεγε ο Κύρος ότι "θέλει τους Έλληνες συμμάχους του, όχι γιατί δεν είχε στρατό αλλά γιατί τους θεωρούσε ανώτερους από όλους τους άλλους λαούς" (Κύρ. Αναβ. Ι 7,3). Ακόμη μακάριζε τους Έλληνες για τη μόνιμα κυριαρχούσα ελευθερία τους, που εκείνος θα προτιμούσε αντί πάντων ( "τὴν ἐλευθερίαν ἑλοίμην ἂν ἀντὶ ὧν ἔχω πάντων καὶ ἄλλων πολλαπλασίων", Ανάβασις, βιβλίο 1.7.4), και θεωρούσε ως προϊόν αυτής της ελευθερίας την πολεμική και ηθική υπεροχή των Ελλήνων. Αυτός ήταν και ο λόγος που ουδέποτε οι Πέρσες έκαναν πόλεμο, είτε μεταξύ τους είτε ακόμη και με τους Έλληνες, χωρίς τη βοήθεια Ελλήνων (Κυρ. Παιδ VIII 8,26). Δεν είναι γνωστό με τι βαθμό ή αξίωμα ο Ξενοφών συμμετείχε στον Περσικό στρατό και στην αυλή του Κύρου, το σίγουρο πάντως είναι ότι ήταν συνδαιτυμόνας του και εκ των στενότερων συνομιλητών του.

Πώς θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά άλλωστε; Ο πατέρας του Ελληνισμού και μαζί του του σύγχρονου δυτικού κόσμου, ο Όμηρος, αφηγήθηκε με την ίδια ζέση τον ηρωισμό, την ομορφιά, τα πάθη και τους πόθους, τη γενναιότητα και την αρχοντιά των Τρώων όσο και αυτή των Ελλήνων, κάνοντας και τους δυο αθάνατους.

Έτσι μιλώντας ο γενναίος Έκτωρ το χέρι του άπλωσε να πάρει το παιδί,

μα το παιδί τραβήχτηκε στον κόλπο της καλλίζωνής του βάγιας,

τσιρίζοντας, γιατί φοβήθηκε την όψη του πατέρα του -

το τρόμαξε ο χαλκός, η αλογίσια φούντα,

που φοβερή την είδε να σαλεύει στην κορυφή του κράνους.

Γέλασε τότε ο πατέρας του, γέλασε κι η σεμνή του μάνα,

κι ευθύς από την κεφαλή του βγάζει την περικεφαλαία ο γενναίος Έκτωρ,

την άφησε κάτω στη γη, κι αυτή λαμποκοπούσε.

Ύστερα σήκωσε στα χέρια του τον γιο του, τον φίλησε, τον χόρεψε,

και τέλος ύψωσε στον Δία και στους ολύμπιους θεούς ευχή:

«Δία κι εσείς άλλοι θεοί, στέρξετε ο γιος μου

να γίνει κάποτε, όπως κι εγώ, επιφανής ανάμεσα στους Τρώες,

γενναίος κι ατρόμητος, στο Ίλιο να βασιλεύει με τη δύναμή του.

Και κάποιος τότε να το πει: "απ᾽ τον πατέρα του πολύ καλύτερος ο γιος",

όταν γυρίζει από τον πόλεμο και φέρει ματοβαμμένα τα όπλα

εχθρού πολεμιστή που σκότωσε· τότε κι η μάνα του θα νιώσει

μέσα της καμάρι και χαρά».

Τέλειωσε την ευχή του κι έδωσε τον γιο του στα χέρια

της ακριβής γυναίκας του· τον υποδέχτηκεν εκείνη

στον μυρωμένο κόρφο της, και χαμογέλασε, με δακρυσμένο γέλιο·

όπως την είδε ο άντρας της, την ευσπλαχνίστηκε· το χέρι του

άπλωσε, την χάιδεψε, της μίλησε και την προσφώνησε:

«Παράξενη, και μην αφήνεις τον καημό να τυραννάει τον νου σου·

κανείς δεν πρόκειται, πριν απ᾽ την ώρα μου,

στον Άδη να με στείλει·

έτσι κι αλλιώς δεν ξέρω και κανέναν να ξέφυγε ποτέ το ριζικό του,

γραμμένο από τη μέρα που γεννήθηκε,

μήτε ο δειλός μήτε ο γενναίος.» (Ιλιάς Ζ, μτφ. Δ. Μαρωνίτη)


Ο Αισχύλος στους Πέρσες και αργότερα ο Ευριπίδης στις Τρωάδες χρησιμοποιούν την ιστορία και τα ανθρώπινα πάθη των μεγάλων εχθρών τους με σεβασμό και ενσυναίσθηση, για να συνετίσουν και να προλάβουν καταστροφικές αποφάσεις των συμπατριωτών τους, όπως την ύβρη και τη σφαγή στη Μήλο ή τις ακρότητες των τελευταίων ετών του Πελοποννησιακού πολέμου, που έφεραν το τέλος της Αθηναϊκής ηγεμονίας. Με τον ίδιο σεβασμό και θαυμασμό για την αξιοσύνη των αντιπάλων τους και σεβασμό για τα έθιμα, τα πάθη και τις συμφορές τους.

Ποτέ δεν αμφισβήτησαν την ανθρώπινη υπόσταση των εχθρών τους οι Έλληνες. Δεν τους έβλεπαν σαν κάτι λιγότερο από ανθρώπινα όντα με σπουδαία επιτεύγματα, παρότι θεωρούσαν ορισμένες πρακτικές παρόμοιες κι άλλες κατώτερες απ' τις δικές τους.

Στον 20ο αιώνα επικρατεί η μέθοδος της απανθρωποποίησης του αντιπάλου, της διακοπής των γεφυρών φυσικής επικοινωνίας, της καλλιέργειας της άγνοιας και των ψευδών δημιουργώντας μια συναισθηματική αποκοπή που οδηγεί στον πόλεμο με ακραία βαρβαρότητα. Η κοσμοαντίληψη και μέθοδος αυτή έχει τις ρίζες της στον χριστιανικό μεσαίωνα, την Ιερά Εξέταση και τη "μοναδική" μονοθεϊστική θρησκευτική προσέγγιση, που βρήκε ταιριαστή έκφραση στην αποικιοκρατία κι αργότερα στον φασισμό.

Οι "άλλοι" θεωρούνται "ιδεολογικά" λιγότερο άνθρωποι, απολίτιστοι, κακοί, εκ φύσεως ή/και θέσεως. Οι Νεότουρκοι έτσι είδαν τους Αρμένιους, ορισμένοι Έλληνες τους Τούρκους, οι Βαλκάνιοι μεταξύ τους, οι Ναζί στο αποκορύφωμα αυτής της τάσης τους Εβραίους και αργότερα τους Ρώσους, οι Ιάπωνες τους Κινέζους, οι Ρώσοι ορισμένες εθνότητες της περιφέρειάς τους, οι Αμερικανοί τους μαύρους.

Έχει τις ρίζες του αυτό στην αποικιοκρατία, όπου ο σκλάβος δεν ήταν ανθρώπινο ον αλλά εμπόρευμα, μηχανή παραγωγής για τους κατακτητές. Σε αντίθεση με τους δούλους της αρχαιότητας, που ήταν μια κοινωνική τάξη με περιορισμένα δικαιώματα και διαφορετικές υποχρεώσεις. Δεν χρειαζόταν ιδεολογικό ρατσιστικό υπόβαθρο κατωτερότητας για να γίνει κανείς δούλος στον αρχαίο κόσμο. Ήταν αποτέλεσμα πολέμων και κατακτήσεων. Δούλα έγινε και η Εκάβη, χωρίς να θεωρείται κατώτερη από ανθρώπινο ον.

Ο σύγχρονος τρομερός μηχανισμός της απανθρωποποίησης παίρνει μορφή μηχανική μετά τους εθνικισμούς του 19ου και κυρίως του 20ού αιώνα. Και τον παρατηρούμε κάθε φορά να αναβιώνει. Ο εχθρός δεν είναι απλά αντίπαλος αλλά κατώτερος, λιγότερο άνθρωπος, λιγότερο πολιτισμένος, με ελάχιστη ή καθόλου προσφορά στη δημιουργία της ανθρώπινης ιστορίας.

Ο μηχανισμός αναπαράγεται και πάλι. Να αγνοούμε τον απέναντι. Να υποβαθμίζουμε τον μεγάλο πολιτισμό του με τον οποίο είμαστε άρρηκτα δεμένοι. Να αποπροσωποποιούμε τους Ρώσους, τους Κινέζους σιγά σιγά, να διακόπτουμε τη ροή ανθρωπιάς. Όπως εξάλλου κι οι Ρώσοι στην Ουκρανία. Να ταυτίζουμε όλους τους Ρώσους με τη βαρβαρότητα, όπως εκείνοι όλους τους Ουκρανούς με τις εθνικιστικές διακρίσεις απέναντι σε όσους αισθάνονταν εξίσου ή περισσότερο Ρώσοι στην Ουκρανία. Να καταστρέφουμε μνημεία και να σβήνουμε μνήμες. Να αρνούμαστε τον πολιτισμό. Σε κλίμακα μεγαλύτερη.

Αυτός ο διαχωρισμός, το σταμάτημα της ροής καθημερινής ποπ κουλτούρας, διαφημίσεων, ταινιών, τέχνης, ανθρώπινων ιστοριών και στιγμών από την Κίνα προς τη Δύση, η διακοπή μετακινήσεων και όσμωσης, η άγνοια της ιστορίας, της πραγματικής ζωής πραγματικών ανθρώπων, το κόψιμο των γεφυρών, δεν προμηνύει τίποτε καλό. Όπως ούτε το αντίστροφο από την άλλη πλευρά στον βαθμό που συμβαίνει.

Φανταστείτε σήμερα να μαθαίναμε με τις σημερινές εντάσεις τη σημασία και το βάρος του Κινεζικού πολιτισμού ή του Ρωσικού, τα πάθη των ανθρώπων, των στρατιωτών τους, τις μικρές οικογενειακές τραγωδίες κι ελπίδες, τον τρόπο να βλέπουν τα πράγματα, όσο βέβαια και των Ουκρανών ή όσων τους αντιτίθενται και τους πολεμούν.

Είδα εξίσου ανατριχιαστικές και δηλητηριώδεις αναρτήσεις μίσους για την αγκαλιά του Τούρκου με τον Έλληνα υπουργό εξωτερικών, μπροστά στην ανθρώπινη καταστροφή που έπληξε τους γειτονικούς λαούς. Εκφράζοντας φόβο για οποιοδήποτε παράθυρο συνεννόησης των δυο εθνών, που άσχετα από τις γεωπολιτικές διαφορές μοιράζονται άπειρα κοινά και άλλους τόσους λόγους συνύπαρξης κι ευγένειας. Σαν η νομοτέλεια της σύγκρουσης (και όσων την πρεσβεύουν) να είναι ηθικά ανώτερη και να ενοχλεί βαθιά η επανανθρωποποίηση του "εχθρού".

Δεν χωράει η γνώση και αναγνώριση του αντιπάλου στον σύγχρονο κόσμο, που εξέλιξε την ευλογημένη θρησκευτικά αποικιοκρατία σε εθνικισμό ευλογημένο ιδεολογικά. Ο Δυτικός κόσμος μας, όσο κι αν καυχιέται πως έχει στο επίκεντρό του τον άνθρωπο, δηλαδή το ζωντανό ον, με τα παρόμοια παντού πάθη κι αδυναμίες του, τα επιτεύγματα (όσο και τις σκοτεινές στιγμές) του συλλογικού φαντασιακού του, έχει στην πραγματικότητα στο επίκεντρό του το άτομο. Όπως αυτός το ορίζει: το δικό μας, καταδικό μας "ανώτερο" άτομο, ημών των ιδίων, έμπλεο υπεροψίας και ύβρεως. Μήτε την κοινωνία, μήτε την ιστορία, μήτε τον πολιτισμό, μήτε τις αντιφάσεις μας κι αμφιβολίες μας. Το άτομο απανθρωποποιημένο, βιομηχανοποιημένο, μόνο.

Με ολοένα και λιγότερη αυτογνωσία από τις πρώτες μεταπολεμικές γενιές πορευόμαστε. Χωρίς αυτογνωσία πάμε.

Η υποτίμηση πολιτισμών (και μάλιστα εξαιρετικά σημαντικών, όπως ο Ρωσικός, ο Κινέζικος, ο Ινδικός) και ανθρώπων σε κάτι λιγότερο από ανθρώπους, η διακοπή της επικοινωνίας και η άγνοια, ο μηχανισμός αυτός της ιστορίας έχει τη δική του αμείλικτη δυναμική τους τελευταίους αιώνες.

Από τη Μεγάλη Πείνα που απάνθρωπα επέβαλε πονηρά η Αγγλία στην Ιρλανδία και θέρισε δύο εκατομμύρια από τα οκτώ των κατοίκων του νησιού στα μέσα του 19ου αιώνα, στο Holodomor, τον μεγάλο λιμό του Στάλιν στην Ουκρανία με έξι εκατομμύρια νεκρούς από τα τριάντα της περιοχής. Από τα έξι εκατομμύρια εβραίους και άλλους "υπανθρώπους" του Χίτλερ στα δύο εκατομμύρια αστούς του Πολ Ποτ και τα εξήντα εκατομμύρια θύματα της Πολιτιστικής Επανάστασης του Μάο. Ακόμη και στα 1.3 εκατομμύρια νεκρών του Αμερικανο-Βιετναμικού πολέμου, το 1.2 Βιετναμέζοι, στο ένα εκατομμύριο νεκρούς της άσκοπης και υποκινημένης εισβολής του Ιράκ στο Ιράν στην δεκαετία του '80. Από τα εκατομμύρια που πέθαναν σε συνέχεια της αμερικανικής δεύτερης εισβολής στο Ιράκ, στα εκατομμύρια νεκρών βασανισμένων εξαφανισμένων στη Συρία του Άσαντ και του Πούτιν μετά την εγκατάλειψη απ τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους, που τους έδωσαν ψεύτικες ελπίδες.

Προετοιμάζει και γεννά καταστροφές και τέρατα αυτός ο δρόμος. Όπως έκανε ήδη δύο φορές σε μεγάλες συρράξεις και πάμπολλες ακόμη μικρότερες τον περασμένο αιώνα, ίσαμε πρόσφατα στη γειτονιά μας, στην πρώην Γιουγκοσλαβία, με το τέρας να δείχνει το πιο αποτρόπαιο πρόσωπό του στη Σρεμπρένιτσα.

Η απανθρωποποίηση του αντιπάλου οδηγεί μοιραία στη μέθη και στην ύβρη αυτόν που θεωρεί τον εαυτό του υπεράνω. Και αυτό με τη σειρά του έχει τη δική του πολύ ανησυχητική δυναμική.

Γιώργος Γιαννούλης - Γιαννουλόπουλος



Εικόνα:
Ο Έκτορας αποχαιρετά την Ανδρομάχη και τον μικρό γιο του. Ο Αστυάνακτας είναι στην αγκαλιά της Ανδρομάχης και απλώνει τα χέρια του για να αγγίξει το κράνος του πατέρα του. Απουλικός ερυθρόμορφος κιονωτός κρατήρας.
Μουσείο: RUVO Museo Nazionale of the Palazzo Jatta in Ruvo di Puglia
Περίοδος: Κλασική
Χρονολογία: 4ος αι. π.Χ. (370-360 π.Χ. περίπου)