Η άνοδος των τιμών όμως, όπως πάντα, κρύβει μια τεράστια εσωτερική ανακατανομή μεταξύ όσων έχουν τη μικρή περιουσία τους σε τουρκικές λίρες και όσων διαθέτουν έσοδα ή τοποθετήσεις σε δολάρια ή ευρώ. Αναπόφευκτα οδηγεί και σε μια πλασματική υπερτίμηση των ακινήτων και απώλεια αγοραστικής δύναμής των μισθών, που δεν μπορούν να καλύψουν τη μαζική άνοδο των τιμών.
Ο Τούρκος Πρόεδρος βρήκε τον δικό του ''Γεωργίου'' της ΕΛΣΤΑΤ: oταν αριθμοί της πραγματικότητας δεν λένε αυτό που θέλουμε, τόσο το χειρότερο γι' αυτούς που τους υπολογίζουν.
Το ενδιαφέρον είναι πως στην τρέχουσα περίοδο ενδεχόμενα να του βγει (για ένα διάστημα μεγαλύτερο, μέχρι η κοινωνία να πάρει την εκδίκηση της οικονομίας, όπως πάντα). Το θέμα πέρασε, παραδόξως, στα ψιλά. Η κατάσταση στην Ουκρανία και η πολεμική ρητορική που επικρατεί στην Ουάσιγκτον απέναντι σε μια Ρωσία που επιχειρεί να αναβαθμίσει τη θέση της (και την ασφάλειά της) σε αυτήν που θεωρεί πως της αντιστοιχεί (και μάλλον της αντιστοιχεί πράγματι), μια από τις μεγάλες δυνάμεις, κάνει την Τουρκία και πάλι κρίσιμο σύμμαχο των ΗΠΑ. Η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ με ισχυρό στρατό, με σύνορα με τη Ρωσία και τα λιμάνια της στη Μαύρη Θάλασσα και στη Μεσόγειο, εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αυτό το τελευταίο έχει σημασία, καθώς η Ευρώπη δεν φαίνεται να έχει κάποιο ιδιαίτερο συμφέρον, αντίθετα έχει πολλά να χάσει από μια πολεμική σύγκρουση στην Ουκρανία, η οποία ούτως ή άλλως δεν έχει προοπτική και δεν πρέπει να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ με τα σύνορά της μερικά χιλιόμετρα από τη Μόσχα. Ενώ η ΕΕ έχει κάθε συμφέρον να διατηρήσει και εμβαθύνει την εταιρική οικονομική σχέση με τη Ρωσία. Η φόρμουλα του συμβιβασμού είναι προς αναζήτηση.
Αυτό είναι και το μήνυμα του Ουκρανού Προέδρου, που πιθανότατα εκφράζει και την πλειοψηφία του πληθυσμού του. Ποιος θα ήθελε να πολεμήσει σε μια τρομακτική σύγκρουση με πολύ αίμα και καταστροφές στη χώρα του, έναν πόλεμο που με τεράστιο αμοιβαίο κόστος, αλλά μεγαλύτερο της Ουκρανίας, θα χάσει, όταν καμία άλλη δύναμη δεν δηλώνει πως είναι διατεθειμένη να ρισκάρει στρατιώτες της στο πεδίο; Να πολεμήσει έναν τρομακτικό πόλεμο με μια δύναμη με την οποία γεωγραφικά, οικονομικά και πολιτιστικά είναι υποχρεωμένη η Ουκρανία να συνυπάρξει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο; Τι να σου κάνουν οι οικονομικές κυρώσεις αν η χώρα του καταληφθεί; Θα υποφέρει διπλά, και από τον πόλεμο και από τις κυρώσεις στη συνέχεια.
Οι δυο πλευρές του Ατλαντικού αποκλίνουν στα βασικά. Η Ευρώπη είναι υποχρεωμένη κι αυτή, από τη γεωγραφία, να συνυπάρξει με τη Ρωσία, εκτός αν θέλει να θυσιαστεί για τα συμφέροντα κάποιου άλλου.
Ο μεγάλος άγνωστος είναι αν η Ρωσία, μια μεγάλη χώρα με σημαντικούς πόρους, ανθρώπινους, τεχνολογικούς, φυσικούς, μπορεί να ξεπεράσει το σύνδρομο της ηττημένης Γερμανίας στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, εφόσον αρθούν οι ταπεινωτικές συνθήκες που της επιβλήθηκαν από τη Δύση με το τέλος της ΕΣΣΔ. Το λάθος, τηρουμένων των αναλογιών, που έγινε στη δεκαετία του '90 και 2000 με τη Ρωσία, μοιάζει με εκείνο της συνθήκης των Βερσαλιών που επιβλήθηκε στη Γερμανία το 1919 και οδήγησε, με την ταπείνωση της χώρας, στην άνοδο ενός μισότρελου λοχία και των ναζί του στην εξουσία. Η χώρα αποκλείστηκε από τις δομές της Δύσης, επιχειρήθηκε να λεηλατηθεί το ανθρώπινο και φυσικό της κεφάλαιο. Μέχρι που από το χάος ξεπήδησε ο τρομακτικός αυταρχισμός ενός πρώην καγκεμπίτη, που ξανάστησε κράτος όπως όμως το έχει αυτός στο μυαλό του.
Δεν είναι σαφές εάν ο Πούτιν εκτός από αδίστακτος είναι πιο πραγματιστής και επιθυμεί κυρίως μια θέση σημαντικής επιρροής στον κόσμο, όχι όμως πέρα από τα όρια της φυσικής επιρροής της χώρας του. Αν είναι διατεθειμένος να βρει τους σχετικούς συμβιβασμούς, εφόσον αναγνωριστούν τα ζητήματα ασφάλειας που πράγματι υπάρχουν από την επέκταση του ΝΑΤΟ στις πεδιάδες του νότου (την Ουκρανία) μετά από αυτές του βορρά, την Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής, από όπου η χώρα του δέχθηκε εισβολές από τη Δύση, ώστε να διατηρηθεί η ειρήνη προς όφελος και της Ρωσίας και της Δύσης.
Από την άλλη πλευρά οι ΗΠΑ έχασαν πάνω από δέκα χρόνια, εάν ήθελαν να αντιμετωπίσουν με στρατιωτική αποφασιστικότητα, χωρίς τεράστιο κόστος των συμμάχων τους, τη Ρωσία. Η τελευταία ευκαιρία χάθηκε στη Συρία, όταν ο Πρόεδρος Ομπάμα δίστασε στην αντιμετώπιση της Ρωσικής επέμβασης, ακόμη κι όταν χρησιμοποιήθηκαν χημικά και ακραία βαρβαρότητα. Το μεγαλύτερο λάθος του κατά δική του διαπίστωση. Κατανοητό κι αυτό, όταν η έμφαση ήταν στον εκσυγχρονισμό των ΗΠΑ εσωτερικά και τη δημιουργία σύγχρονου συστήματος υγείας. Δεν είδε όμως έγκαιρα ούτε την παρέμβαση του Πούτιν στη λειτουργία της δημοκρατίας των ΗΠΑ. Εκτίμησε λάθος τον αντίπαλο. Και, κυρίως, κράτησε τον λόγο του στη Χίλαρυ, που υπήρξε το καλύτερο δώρο στον εκπρόσωπο του Πούτιν που ανέρχονταν, και οδήγησε σε τέσσερα, ίσως και παραπάνω κρίσιμα χαμένα χρόνια τη διεθνή πολιτική των ΗΠΑ.
Η αντίφαση των ΗΠΑ θα ταλανίσει αρκετά τον κόσμο τα χρόνια που έρχονται.
Η μεγάλη αυτή φίλη χώρα διεκδικεί τη διατήρηση της παγκόσμιας επιρροής της μεταψυχροπολεμικής σύντομης Pax Americana. Όμως το συγκριτικό οικονομικό, γεωγραφικό και πληθυσμιακό της μέγεθος όλο και λιγότερο δικαιολογεί αυτή τη σχεδόν ιεραποστολική φιλοδοξία μέρους των ελίτ της. Οι στρατιωτικές τους δαπάνες αντιφάσκουν με το μέγεθος της οικονομίας τους, με την εσωτερική κατάσταση των υποδoμών τoυς: 3.6% (AEΠ ονομαστικό σε δολάρια 16,3% του παγκόσμιου σε PPS) έναντι 2,2% περίπου της Γαλλίας και της Αγγλίας, και γενικότερα των δημοκρατικών συμμάχων τους (ΕΕ συνολικά 16% περίπου του Παγκόσμιου ΑΕΠ), 1,7% της Κίνας (16.4% του παγκόσμιου ΑΕΠ). Από τις μεγάλες οικονομίες. Η Ρωσία μόνο δαπανά παραπάνω για τον στρατό, 5.6%, όμως ενός πολύ μικρότερου ΑΕΠ (3.2% του Παγκόσμιου). (Στοιχεία της eurostat σε Purchasing Power Standards (PPS) 19 May 2020 The 2017 results of the International Comparison Program http://ec.europa.eu/.../bb14f7f9-fc26-8aa1-60d4-7c2b509dda8e)
Αυτό εξηγεί την απόκλιση προοπτικών μεταξύ των δύο πλευρών του Ατλαντικού, που ως συνήθως διαψεύδονται με επίμονες διακηρύξεις ενότητας, ενώ ο Πρόεδρος Μακρόν συναντά τον Πούτιν και δηλώνει διπλωματικά ότι κανείς δεν επιθυμεί τον πόλεμο και οι Γερμανοί επιχειρηματίες, προφανώς σε συνεννόηση, πηγαίνουν στη Μόσχα.
Είναι αμφίβολο πού θα καταλήξει η στρατηγική γερακιού των συμβούλων ενός μάλλον κουρασμένου Προέδρου, απέναντι στις αξιώσεις του Πούτιν, σε μια χώρα που δεν φαίνεται να θέλει αλλά ούτε πιθανότατα και να μπορεί να την ακολουθήσει. Είναι διαιρεμένες εσωτερικά οι ΗΠΑ, με έναν ακριβό στρατό μισθοφόρων, με σοβαρό επαγγελματισμό και πίστη στη δημοκρατία, στον οποίο όμως καταφεύγουν επί το πλείστον τα φτωχότερα στρώματα, ενώ τα αστικά στρώματα δεν ρισκάρουν τη ζωή των παιδιών τους, με κινήματα να μεγαλώνουν τόσο στη δεξιά (απομονωτισμού υπό την απατηλή σημαία "πρώτα η Αμερική") όσο και στην αριστερά (μεταμοντέρνες φαντασίες να μην δούμε ίχνος αίματος ούτε καν στα ράφια του σουπερμάρκετ). Τα δίκτυά τους (τραίνα υψηλής ταχύτητας, γέφυρες, αυτοκινητόδρομοι, λιμάνια) δεν συγκρίνονται πλέον με αυτά της Ευρώπης ή της Κίνας και θέλουν πολλά τρισεκατομμύρια επενδύσεων για πολλά χρόνια, και όχι μόνο το ένα που εγκρίθηκε, για να τα φτάσουν.
Τα πληθυσμιακά μεγέθη της επίσης δεν αντιστοιχούν, η μεσαία τάξη της είναι μικρότερη αριθμητικά από αυτή της Ευρώπης και πλέον η μισή από αυτή της Κίνας. Σύνολο πληθυσμού ΗΠΑ 329 εκατομμύρια, ΕΕ 447 εκατομμύρια, Κίνα 1,400 εκατομμύρια, Ρωσία 144 εκατομμύρια και Ουκρανία 41 εκατομμύρια. Δυνάμεις με σημαντικούς επίσης φυσικούς πόρους, εξωτερικές επενδύσεις και προβολή. Η Ευρώπη και η Κίνα σε όλο τον κόσμο, η Ρωσία στο σύνολο σχεδόν των χωρών της πρώην επιρροής της. Σε λίγο και στο Αφγανιστάν, το οποίο εγκατέλειψαν όπως και τη Συρία πρόωρα αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν το ανθρώπινο κόστος οι Αμερικανοί, οι Κινέζοι και οι παλιοί εχθροί, οι Ρώσοι, θα καλύψουν το κενό βρίσκοντας ισορροπίες συνεννόησης.
Οι άμεσες δημόσιες επενδύσεις στο εξωτερικό των ΗΠΑ, το βασικό εργαλείο πολιτικής επιρροής, που πάνω τους κουμπώνουν οι ιδιωτικές επενδύσεις σε στρατηγικής σημασίας περιοχές, αποτελούν παρελθόν τόσο παλιό όσο το σχέδιο Μάρσαλ, τη στιγμή που οι Κινέζοι αντί να στείλουν αεροπλανοφόρα και βάσεις επενδύουν σε τραίνα, αυτοκινητοδρόμους, λιμάνια, από την Ασία ως την Αφρική και Λατινική Αμερική. Αυτό όμως προϋποθέτει υψηλότερους φόρους και μια κοινωνία διατεθειμένη να πληρώσει για να διατηρήσει σε βάθος χρόνου την ευημερία της μέσω της παγκόσμιας κυριαρχίας. Να πληρώσει σε χρήμα για όλους, και κυρίως για τους πιο εύπορους, και ακόμη σε αίμα, ακόμη και με κληρωτούς, για τη μεσαία τάξη.
Σκεφτείτε λίγο από την πλευρά των Αιθιόπων, για παράδειγμα, της κυβερνητικής ελίτ αλλά και της πλειοψηφίας των πολιτών, που τόσα χρόνια ήταν φτωχοί και τώρα βλέπουν τις προοπτικές τους να βελτιώνονται, με δρόμους, υποδομές και επενδύσεις, αποτελώντας την πύλη εισόδου της Κίνας στην περιοχή, ενώ από την άλλη πλευρά βλέπουν κυρίως την υποστήριξη στο (δίκαια ή άδικα) αυτονομιστικό κίνημα των Tigray, που οδηγεί σε έναν εμφύλιο με βαρβαρότητες και δεινά. Ή των Χιλιανών και Αργεντινών πολιτών. Ή της υπόλοιπης Αφρικής, που βλέπει αντίστοιχα οφέλη μετά από χρόνια εγκατάλειψης.
Αν δει κανείς αυτή την εικόνα και τον παγκόσμιο χάρτη από μακριά, δύσκολα μπορεί να φανταστεί ότι αυτή η κατάσταση είναι βιώσιμη σε έναν πολυπολικό κόσμο και ότι η αμερικάνικη κοινωνία και οικονομία θα ακολουθήσει την ηγεσία της. Στο κάτω κάτω, ο μόνος πόλεμος που κέρδισαν οι ΗΠΑ μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο υπήρξε ο Ψυχρός, και τον κέρδισαν στο οικονομικό πεδίο, όχι στο στρατιωτικό. Τους θερμούς όλους σχεδόν τους έχασαν με σημαντικό κόστος. Σήμερα οι συνθήκες οικονομικής κυριαρχίας τους δεν υπάρχουν.
Αν δεν συμβεί ένα κατακλυσμιαίο γεγονός, όπως ένας γενικευμένος πόλεμος στην Ευρώπη με αιτία και αφορμή το Ουκρανικό, για παράδειγμα, ή στην Ανατολή με αφορμή το απομεινάρι της Κινεζικής επικράτειας, την Ταϊβάν, που έμεινε στα χέρια των αυτοκρατορικών εμπόρων και επιχειρηματιών, μάλλον γρήγορα παρά αργά οι Ευρωπαίοι και οι άλλοι σύμμαχοι, ακόμη και οι Αυστραλοί, θα κινηθούν προς εκεί που συγκλίνουν τα συμφέροντά τους, μια αυτόνομη αποτρεπτική άμυνα και στη συνεννόηση και οικονομική αμοιβαία διείσδυση με τη Ρωσία και, κυρίως, την Κίνα. Ο εγκεφαλικός θάνατος του ΝΑΤΟ (κατά Μακρόν) μάλλον θα διαγνωσθεί ότι προήλθε από αδυναμία της καρδιάς του. Ο μόνος τελικά που μπορεί να το αναστήσει είναι ο Πούτιν, αν ακολουθήσει τη μεγαλομανία και την τρέλα εκείνου του Γερμανού λοχία πριν εκατό χρόνια, πράγμα όχι απίθανο.
Χωρίς τη στρατιωτική παρέμβαση των Αμερικανών, αλλά ίσως και με αυτήν, τόσο οι Ουκρανοί όσο και οι Ταϊβανέζοι αργά ή γρήγορα θα αρχίσουν να ξανασκέφτονται πιθανότατα μια συνεννόηση που θα διασφαλίζει το βιοτικό τους επίπεδο και την ειρήνη, διατηρώντας κάποια αυτονομία απέναντι στους γείτονές τους, ως σημαντικότερη προτεραιότητα από την προάσπιση ορισμένων αρχών και σχέσεων με τις μακρινές ΗΠΑ, όταν αυτές θα έρχονται σε αντίθεση με τη διατήρηση της ευμάρειας του πληθυσμού τους.
Ίσως όλα αυτά εξηγούν κάπως την πολεμική ρητορική των Αμερικανών και την επίδειξη ισχύος του Πούτιν, μαζί με τις επερχόμενες εκλογές του διαρκούς εκλογικού κύκλου των ΗΠΑ , κάθε δυο χρόνια, που εξασθενεί τη χάραξη στρατηγικής μιας χώρας που είναι πλέον πολύ μεγάλη και διαφορετική από αυτή των πατέρων της επανάστασης για να λειτουργεί με αυτόν τον ευάλωτο θεσμικό τρόπο. Η οποία δεν είναι όμως πλέον ούτε απομονωμένη (οικονομικά, στρατιωτικά, πολιτικά), όπως στον 19ο αιώνα, ούτε τόσο μεγάλη ώστε να μπορεί να αγνοεί τον κόσμο (και το συγκριτικό της μέγεθος), όσο υπήρξε κατά τον 20ό.
Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος
