Τα "παιδιά" δεν είναι αθώα (ούτε ένοχα)

Στη φύση δεν υπάρχει κάποιο όριο ενηλικίωσης. Δεν γίνεται ξαφνικά υπεύθυνος κάποιος στα 15, ενώ δεν ήταν στα 13. Όλα τούτα είναι κοινωνικές συμβάσεις γιατί με κάποιον τρόπο έπρεπε να αποφασίσουμε πώς διαχειριζόμαστε το εργαλείο που αποχτήσαμε: την αναπαραγωγή και συσσώρευση της γνώσης, κωδίκων συμπεριφοράς, τεχνικών μέσω της γλώσσας και της εκπαίδευσης. Αναγκαστικά γενικεύουμε σε καθολικούς κανόνες διαφορετικές βιολογικές όσο και κοινωνικές ατομικότητες.

Ο homo sapiens, πριν τους πρώτους εξελιγμένους πολιτισμούς, με εξουσία, θρησκεία, τεχνογνωσία, ζούσε πάνω-κάτω ως τα 30-35. Στα 13-15 άρχιζε η αναπαραγωγή του. Δημιουργούσε ερωτικούς δεσμούς, που κράταγαν γύρω στα 10 -15 χρόνια, ακριβώς τόσα όσα χρειάζονταν να οδηγήσει στην ενηλικίωση τα νεογνά του, και μετά ήταν ήδη γέρος. Από τότε μας έμεινε και ο κύκλος του ερωτικού πάθους, που γίνεται στοργή, των 5-10 χρόνων πάνω κάτω.

Στα 12 ή 15 ένας άνθρωπος μπορεί να είναι καλός ή να ρέπει προς το κακό και τη βία. Μπορεί μια χαρά να διαπράξει τρομερά εγκλήματα απέναντι σε νεώτερους, συνομηλίκους ή πιο αδύναμους ενήλικες (το έχουμε δει) ή να κάνει πράξεις αυτοθυσίας και προσφοράς. Σίγουρα παίζει ρόλο το κοινωνικό του περιβάλλον. Όπως και η φύση του. Ας μην κοροϊδευόμαστε, δεν ισχύει η ιδεαλιστική αντίληψη του Ρουσσώ (που είναι μια παραλλαγή του ενοχικού χριστιανικού υποσυνείδητου): όλοι είμαστε καλοί εκ γενετής αλλά μας διαφθείρει η κοινωνία, η οικογένεια ή ο διάβολος.

Έχουν υπάρξει (όχι συχνά, σίγουρα) νεαρά τέρατα στις καλύτερες οικογένειες, που και αγάπη και στοργή και παιδεία έλαβαν. Όπως υπήρξαν (επίσης όχι συχνά) και άγγελοι που υπέστησαν τα πάνδεινα, ή κακόμαθαν να έχουν τα πάντα χωρίς κόπο, χωρίς όρια, και θα περίμενε κανείς την αντίθετη εξέλιξη.

Φυσικά, είναι το καίριο στοιχείο το περιβάλλον, πέρα από αυτές τις εξαιρέσεις. Αυτό επιβραβεύει και τιμωρεί, αυτό θέτει (ή δεν θέτει) τα όρια. Τόσο η πολιτεία, η πόλις δηλαδή: το σχολείο, η αστυνομία, τα δικαστήρια, τα θέατρα, τα γυμναστήρια, η αγορά. Όσο και ο οίκος, η οικογένεια.

Ας μην αυταπατόμαστε όμως. Η ηλικία δεν συνεπάγεται κάποια ιδεαλιστική αθωότητα. Ούτε αυτόματα καλοσύνη και καλές προθέσεις. Η αγιοποίηση των παιδιών, των εφήβων, πόσο μάλλον των νέων ενηλίκων, δεν είναι φυσική. Είναι ένα κοινωνικό πρόταγμα της εποχής που η αναπαραγωγή κοστίζει και σπανίζει στο είδος, γιατί η γνώση που διατηρεί το επίπεδο ζωής όλων απαιτεί επένδυση σε βάθος χρόνου, ως τα 20-25, ακόμη και τα 30. Κάθε ένας νέος/α είναι πιο ακριβός, συνεπώς πιο σπάνιος, άρα πιο πολύτιμος από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, και όλο περισσότερο όσο περνά ο καιρός και εξειδικευόμαστε παραπάνω παραγωγικά, γινόμαστε πιο περίπλοκοι. Δεν έχουν περάσει μήτε τρεις γενιές στην Ευρώπη και στην Ελλάδα από τότε που το είδος μας έκανε 10-15 παιδιά κάθε θηλυκό. Γιατί θα ζούσαν τα 2-3 από γέννες, αρρώστιες, πολέμους ως τα γεράματα, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία έπρεπε να δουλέψει στην παραγωγή, στο σπίτι, στη βιομηχανία, στα χωράφια από τα 10 ή τα 15, σε διάφορους ρόλους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για να συντηρήσουν την επάρκεια αγαθών για όλους.

Δεν άλλαξε όμως η βιολογία του είδους μας μέσα σε 100 χρόνια. Αυτό χρειάζεται μερικές χιλιάδες χρόνια.

Οι νέοι άνθρωποι δεν είναι μήτε άγιοι μήτε διάβολοι. Έχουν βαθμούς ευθύνης, αναγκαστικά με βάση συμβατικές ηλικιακές διαβαθμίσεις ως τα 17 ή 18. Και μετά έχουν πλήρη ευθύνη.

Όσο περισσότερο το καταλάβουν αυτό περισσότεροι και νωρίτερα, τόσο λιγότερα δράματα θα ζούμε. Και τόσο πιο καλά θα προστατεύουμε τις δημιουργικές μονάδες του είδους μας δίνοντάς τους ευκαιρίες να αναπτυχθούν, και θα οδηγούμε τις λιγότερο δημιουργικές προς τη δημιουργία και ευθύνη. Και τις καταστροφικές υπό έλεγχο.

Αυτό σημαίνει, όσο κι αν δεν αρέσει σε πολλούς, ότι ναι, χρειάζεται τα παιδιά, οι έφηβοι και φυσικά οι νέοι ενήλικες και να επιβραβεύονται, και να υφίστανται τις (αναλογικές) συνέπειες των πράξεών τους. Και ναι, δεν θα πάθει κάτι ένα 14χρονο που έκανε bullying σε συμμαθητές του ή επιτέθηκε σε ηλικιωμένους ή κατέστρεψε δημόσια περιουσία αν περάσει τέσσερις μέρες σε ένα κρατητήριο, αν έτσι προβλέπει ο νόμος. Αν έχει κάποιες συνέπειες των πράξεών του αυτό το παιδί, όπως και οι κηδεμόνες του, εφόσον είναι ανήλικο. Είναι η ευκαιρία της ζωής του να μάθει τι σημαίνουν όρια στον κόσμο αυτό. Αργότερα θα είναι αργά. Το χάσαμε.

Όταν ο γιος του Τόνυ Μπλερ, όντας πρωθυπουργός ο ίδιος, συνελήφθη για ένα πταίσμα, μια μικροποσότητα χασίς, δεν διανοήθηκε ο μπαμπάς του να παρέμβει ούτε ο αστυνομικός υπηρεσίας να τον ρωτήσει. Έκανε αυτό που προβλέπει ο νόμος. Κράτηση, πρόστιμο. Ο πατέρας του απλώς ζήτησε συγγνώμη γιατί δεν έκανε σωστά αυτό που έπρεπε ως κηδεμόνας.

Ας το πούμε με ένα άλλο, πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα:

Αν ο Μιχαλολιάκος είχε συλληφθεί και καταδικαστεί αυστηρά στα 15 ή στα 18, για τις επιθέσεις που έκανε από τότε, τις βόμβες που έβαζε σε σινεμά, αν είχε περάσει 1-2 χρόνια εναλλακτικά να προσφέρει κοινωνική εργασία μετά το σχολείο (εκτός αν ο ίδιος το αρνούνταν κι επέλεγε τη φυλακή) σε κοινωνικά αδύναμους, σε μετανάστες από τον Πόντο, Αλβανούς, Πολωνούς, καθαρισμό της πόλης, πυροφύλαξη, αντί να αφεθεί ελεύθερος όταν ήταν έφηβος, ίσως να μην είχαμε ούτε την πρώτη εκείνη γενιά τρομοκρατών και ναζιστών. Το ίδιο ισχύει και για τον κάθε Ξηρό και κάθε Κουφοντίνα.

Η νεότητα και η παιδικότητα (όπως και η εκάστοτε ρύθμισή τους) είναι κατά τρόπο παράδοξο επινοήσεις των ενηλίκων ατόμων, από 30 και άνω. Αυτών δηλαδή που σε φυσικές βιολογικές συνθήκες, εκτός πολιτισμού με δομή και εξουσία, δεν θα υπήρχαν! Ως τέτοιες έχουν εργαλειακό μεταβαλλόμενο κοινωνικό χαρακτήρα. Δεν αποτελούν σίγουρα μεταφυσικές ιδιότητες ούτε θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως κάποιας μορφής ιδεαλιστικά ταμπού για λατρεία και προσκύνημα. Για το καλό όλων. Παίδων τε και ενηλίκων.

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος

Εικόνα: Desiderio da Settignano,1428-1464, Φλωρεντία

Οι επίμονοι κ.κ. "μα-και-ο-δείνα-ή-μα-το-τάδε"

Δεν υπάρχουν πολλά πιο ενοχλητικά πράγματα από τις άκαιρες παρεκβάσεις, στη μέση μιας συζήτησης ή μιας δράσης για ένα συγκεκριμένο γεγονός που πρέπει να αναλυθεί, να γίνει κατανοητό και να αντιμετωπιστεί ως αυτοτελές τέτοιο γεγονός, διότι απλώς είναι εδώ, συμβαίνει.

Μιλάμε για τον κορωνοϊό κι ακούς από τον άλλο "...μα η γρίπη, η ελονοσία, ο καρκίνος" και ξέρω γω τι άλλο...

Γίνεται μια συζήτηση για μια δολοφονική δράση, πχ των ισλαμιστών στο Παρίσι, και αρχίζει ο άλλος "...μα οι χριστιανοί, οι σταυροφορίες, η Ιερά Εξέταση, οι αποικίες ..." και δεν έχει τέλος.

Γίνεται κουβέντα για την εμφανώς προβληματική ψυχική υγεία του Τραμπ  και τις εξαρχής εξαρτήσεις του από συγκεκριμένες δυνάμεις και αρχίζει αμέσως η κουβέντα "...μα η πολιτική ορθότητα, οι μαύροι δεν ξέρω κι εγώ τι, ο Μπάιντεν που είναι μεγάλος, η Κορτες που είναι πολύ αριστερή" και πάει λέγοντας.

Συμβαίνει το γεγονός που αφορά τη συγκεκριμένη εγκληματική οργάνωση που δικάστηκε με βάση συγκεκριμένα γεγονότα και έχει συγκεκριμένη ιδεολογία, μετά από πολλές περιπέτειες και χρόνο και ...τσουπ, πάλι τα ίδια, κάποιος θα πεταχτεί να αρχίσει..."μα οι μπαχαλάκηδες, οι δολοφόνοι της Μαρφίν, το ΚΚΕ, ο Πάσσαρης" ξέρω γω...

Η λογική διαστροφή δεν έγκειται φυσικά στο ότι δεν είναι σοβαρά πράγματα αυτά που κατά κάποιον τρόπο αναφέρονται. Είναι η σύνδεση και αντιπαράθεση μετά το "μα και". Φυσικά και είναι πολλά μάλιστα σοβαρότατα, ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΣΟΒΑΡΑ, η ελονοσία, η γρίπη, ο καρκίνος, οι φανατικοί χριστιανοί κι ευαγγελιστές, η αποικιοκρατία, η Μαρφίν, οι βίαιοι αναρχομπαχαλάκηδες κλπ. σκοτώνουν εκατομμύρια, διαλύουν ζωές καταστρέφουν οικονομίες κοκ.

ΣΟΒΑΡΟΤΑΤΑ είναι. Το κάθε ένα χωριστά όμως.

Οφείλουν γι' αυτό να συζητηθούν ειδικά, να αντιμετωπιστούν αυτόνομα. Να μπει στις αληθινές διαστάσεις του το κάθε ζήτημα, να γίνει αντιληπτό αυτόνομα ως ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί. Να έρθει στο κέντρο μιας άλλης συζήτησης και να το δούμε κατάματα, το κάθε ένα με τα κατάλληλα μέσα και αναλυτικά εργαλεία, να το αντιμετωπίσουμε.

Φυσικά γίνεται πολλάκις και ακριβώς αντίστροφα αυτό, από την ανάποδη, από τα δεύτερα στα πρώτα.Το ίδιο άκαιρα. Το ίδιο πονηρά ή/και ασυνάρτητα.

Το κόλπο και τα κίνητρα πίσω από αυτήν τη λογική διαστροφή είναι όμως άλλα, όχι ίδια σε όλους.

Όποιος άξαφνα πετάει και προβάλλει το ένα πράγμα μέσα στο άλλο, σε στιγμή που η συζήτηση επιχειρεί να εντοπίσει,να κάνει κατανοητό και να αντιμετωπίσει το ΕΝΑ, εκείνο που βρίσκεται στην επικαιρότητα εκείνη τη χρονική στιγμή και έχει προτεραιότητα λόγω κάποιου γεγονότος, της δίκης, της επιδημίας κλπ, στην ουσία (συνειδητά ή ασυνείδητα) επιχειρεί να μεταθέσει την κουβέντα. Επιχειρεί επίσης να υπονοήσει πολλές φορές μια σχέση αιτίου και αιτιατού, συγκρισιμότητες, συμμετρίες. Ακόμη και μια υπόρρητη δικαιολόγηση καμία φορά του ενός ή του άλλου ή και των δύο ως νομοτέλειες, όχι προβλήματα προς επίλυση κι ανθρώπινες πράξεις ή παραλείψεις με ευθύνες.

Υπονοούν ένα άρρητα ή ειπωμένα του τύπου "ε μωρέ ΟΚ, ψυχοπαθής είναι ο Τραμπ, αλλά τι να κάνουμε που είναι πιο γέρος ο άλλος", ή εμφανείς ιδεοληπτικές ή ιδιοτελείς ασυναρτησίες όπως "η ελονοσία κι η γρίπη σκοτώνουν πιο πολλούς απ' την κόβιντ", ή "ε, αφού υπάρχουν οι μπαχαλάκηδες και δεν πιάσαν ακόμη τους δολοφόνους της Μαρφίν, γιατί να ασχολούμαστε τόσο πια με τους ναζιστές", ή "μα αφού υπάρχει φτώχεια κι αποικίες κι αμορφωσιά και ευαγγελιστές φανατικοί, γιατί να πολεμήσουμε την επέκταση του ριζοσπαστικού ισλαμισμού" κοκ.

Στη ουσία της αυτή η πρακτική αποσυντονίζει τη συζήτηση σε μια χρονική στιγμή, ανακατεύει όλα τα προβλήματα ταυτόχρονα, την ώρα που για κάποιον λόγο εστιάζουμε να αντιμετωπίσουμε το ένα από αυτά, να συγκεντρωθούμε σε αυτό και να δρομολογήσουμε ενέργειες που θα το επιλύσουν. Με δέσμευση για αυτές, τους πόρους, την επιμονή, την προσπάθεια, τον χρόνο που χρειάζεται.

Και να ανοίξουμε ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ την κουβέντα για το άλλο, όταν τελειώσει η πρώτη συζήτηση ή όταν το απαιτήσει η συγκυρία. Να το κατανοήσουμε, και να βρούμε επίσης πρακτικές λύσεις για ΑΥΤΟ, χωρίς εκείνη την ώρα να πεταχτεί κάποιος να θολώσει την εικόνα και να αποτρέψει τη δράση για την ελονοσία πχ χώνοντας μέσα τον covid.

Τις προτεραιότητες πολλές φορές δεν τις επιλέγουμε αποκλειστικά εμείς, τις φέρνει η ζωή, η πραγματικότητα. Έχουν τον δικό τους ρυθμό, νομοτέλεια και τυχαιότητα τα πράγματα.

Αν όμως θέλουμε να είμαστε αποτελεσματικοί και πρακτικοί, δεν μπορούμε να πιάνουμε δέκα τη φορά, δεν μπορούμε να τα κάνουμε αχταρμά στο μυαλό μας, ούτε καθένας να πετάει στην κουβέντα το δικό του βιολί, τον δικό του καημό, της ψ@@@@ του τον χαβά, που λένε (ας το ελαφρύνουμε), είτε για να ξαλαφρώσει τα δικά του ψυχολογικά και φόβους είτε για να θολώσει τα νερά και τελικά τίποτε να μη γίνει πουθενά και για κανέναν. Κανένα βήμα.

Έχουμε καθήκον ως άτομα και ως κοινωνία να προστατεύσουμε ως κόρη οφθαλμού τους κανόνες του παραγωγικού διαλόγου. Οι οποίοι οδηγούν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα, σε πρακτικά αποτελέσματα και επιλογές σε μια στιγμή για ΕΝΑ συγκεκριμένο θέμα. Και να αποβάλλουμε δια του ευγενούς συνετισμού ή πιο αυστηρού κραξίματος όποια φωνή συνειδητά ή ασυνείδητα διακυβεύει το αποτέλεσμα.

Διότι όπου διαλύεται ο διάλογος σε χάβρα, δεν παράγεται κανένας λόγος αλλά διαρκής αγχωτική παράνοια. Κανένα πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται ποτέ, γιατί κανένα δεν μπορεί να εξεταστεί αυτόνομα και να μείνει στο επίκεντρο όσο χρειάζεται για να δρομολογηθεί η λύση του. Ή, εν πάση περιπτώσει, να συμφωνηθεί κάποιος τρόπος διαχείρισης του. Όσο όλο και κάποιος θα πετιέται με το περίφημο όσο και τρομακτικά διαλυτικό ... "μα και ο δείνα" ή "το τάδε".

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος