Τα "παιδιά" δεν είναι αθώα (ούτε ένοχα)

Στη φύση δεν υπάρχει κάποιο όριο ενηλικίωσης. Δεν γίνεται ξαφνικά υπεύθυνος κάποιος στα 15, ενώ δεν ήταν στα 13. Όλα τούτα είναι κοινωνικές συμβάσεις γιατί με κάποιον τρόπο έπρεπε να αποφασίσουμε πώς διαχειριζόμαστε το εργαλείο που αποχτήσαμε: την αναπαραγωγή και συσσώρευση της γνώσης, κωδίκων συμπεριφοράς, τεχνικών μέσω της γλώσσας και της εκπαίδευσης. Αναγκαστικά γενικεύουμε σε καθολικούς κανόνες διαφορετικές βιολογικές όσο και κοινωνικές ατομικότητες.

Ο homo sapiens, πριν τους πρώτους εξελιγμένους πολιτισμούς, με εξουσία, θρησκεία, τεχνογνωσία, ζούσε πάνω-κάτω ως τα 30-35. Στα 13-15 άρχιζε η αναπαραγωγή του. Δημιουργούσε ερωτικούς δεσμούς, που κράταγαν γύρω στα 10 -15 χρόνια, ακριβώς τόσα όσα χρειάζονταν να οδηγήσει στην ενηλικίωση τα νεογνά του, και μετά ήταν ήδη γέρος. Από τότε μας έμεινε και ο κύκλος του ερωτικού πάθους, που γίνεται στοργή, των 5-10 χρόνων πάνω κάτω.

Στα 12 ή 15 ένας άνθρωπος μπορεί να είναι καλός ή να ρέπει προς το κακό και τη βία. Μπορεί μια χαρά να διαπράξει τρομερά εγκλήματα απέναντι σε νεώτερους, συνομηλίκους ή πιο αδύναμους ενήλικες (το έχουμε δει) ή να κάνει πράξεις αυτοθυσίας και προσφοράς. Σίγουρα παίζει ρόλο το κοινωνικό του περιβάλλον. Όπως και η φύση του. Ας μην κοροϊδευόμαστε, δεν ισχύει η ιδεαλιστική αντίληψη του Ρουσσώ (που είναι μια παραλλαγή του ενοχικού χριστιανικού υποσυνείδητου): όλοι είμαστε καλοί εκ γενετής αλλά μας διαφθείρει η κοινωνία, η οικογένεια ή ο διάβολος.

Έχουν υπάρξει (όχι συχνά, σίγουρα) νεαρά τέρατα στις καλύτερες οικογένειες, που και αγάπη και στοργή και παιδεία έλαβαν. Όπως υπήρξαν (επίσης όχι συχνά) και άγγελοι που υπέστησαν τα πάνδεινα, ή κακόμαθαν να έχουν τα πάντα χωρίς κόπο, χωρίς όρια, και θα περίμενε κανείς την αντίθετη εξέλιξη.

Φυσικά, είναι το καίριο στοιχείο το περιβάλλον, πέρα από αυτές τις εξαιρέσεις. Αυτό επιβραβεύει και τιμωρεί, αυτό θέτει (ή δεν θέτει) τα όρια. Τόσο η πολιτεία, η πόλις δηλαδή: το σχολείο, η αστυνομία, τα δικαστήρια, τα θέατρα, τα γυμναστήρια, η αγορά. Όσο και ο οίκος, η οικογένεια.

Ας μην αυταπατόμαστε όμως. Η ηλικία δεν συνεπάγεται κάποια ιδεαλιστική αθωότητα. Ούτε αυτόματα καλοσύνη και καλές προθέσεις. Η αγιοποίηση των παιδιών, των εφήβων, πόσο μάλλον των νέων ενηλίκων, δεν είναι φυσική. Είναι ένα κοινωνικό πρόταγμα της εποχής που η αναπαραγωγή κοστίζει και σπανίζει στο είδος, γιατί η γνώση που διατηρεί το επίπεδο ζωής όλων απαιτεί επένδυση σε βάθος χρόνου, ως τα 20-25, ακόμη και τα 30. Κάθε ένας νέος/α είναι πιο ακριβός, συνεπώς πιο σπάνιος, άρα πιο πολύτιμος από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, και όλο περισσότερο όσο περνά ο καιρός και εξειδικευόμαστε παραπάνω παραγωγικά, γινόμαστε πιο περίπλοκοι. Δεν έχουν περάσει μήτε τρεις γενιές στην Ευρώπη και στην Ελλάδα από τότε που το είδος μας έκανε 10-15 παιδιά κάθε θηλυκό. Γιατί θα ζούσαν τα 2-3 από γέννες, αρρώστιες, πολέμους ως τα γεράματα, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία έπρεπε να δουλέψει στην παραγωγή, στο σπίτι, στη βιομηχανία, στα χωράφια από τα 10 ή τα 15, σε διάφορους ρόλους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για να συντηρήσουν την επάρκεια αγαθών για όλους.

Δεν άλλαξε όμως η βιολογία του είδους μας μέσα σε 100 χρόνια. Αυτό χρειάζεται μερικές χιλιάδες χρόνια.

Οι νέοι άνθρωποι δεν είναι μήτε άγιοι μήτε διάβολοι. Έχουν βαθμούς ευθύνης, αναγκαστικά με βάση συμβατικές ηλικιακές διαβαθμίσεις ως τα 17 ή 18. Και μετά έχουν πλήρη ευθύνη.

Όσο περισσότερο το καταλάβουν αυτό περισσότεροι και νωρίτερα, τόσο λιγότερα δράματα θα ζούμε. Και τόσο πιο καλά θα προστατεύουμε τις δημιουργικές μονάδες του είδους μας δίνοντάς τους ευκαιρίες να αναπτυχθούν, και θα οδηγούμε τις λιγότερο δημιουργικές προς τη δημιουργία και ευθύνη. Και τις καταστροφικές υπό έλεγχο.

Αυτό σημαίνει, όσο κι αν δεν αρέσει σε πολλούς, ότι ναι, χρειάζεται τα παιδιά, οι έφηβοι και φυσικά οι νέοι ενήλικες και να επιβραβεύονται, και να υφίστανται τις (αναλογικές) συνέπειες των πράξεών τους. Και ναι, δεν θα πάθει κάτι ένα 14χρονο που έκανε bullying σε συμμαθητές του ή επιτέθηκε σε ηλικιωμένους ή κατέστρεψε δημόσια περιουσία αν περάσει τέσσερις μέρες σε ένα κρατητήριο, αν έτσι προβλέπει ο νόμος. Αν έχει κάποιες συνέπειες των πράξεών του αυτό το παιδί, όπως και οι κηδεμόνες του, εφόσον είναι ανήλικο. Είναι η ευκαιρία της ζωής του να μάθει τι σημαίνουν όρια στον κόσμο αυτό. Αργότερα θα είναι αργά. Το χάσαμε.

Όταν ο γιος του Τόνυ Μπλερ, όντας πρωθυπουργός ο ίδιος, συνελήφθη για ένα πταίσμα, μια μικροποσότητα χασίς, δεν διανοήθηκε ο μπαμπάς του να παρέμβει ούτε ο αστυνομικός υπηρεσίας να τον ρωτήσει. Έκανε αυτό που προβλέπει ο νόμος. Κράτηση, πρόστιμο. Ο πατέρας του απλώς ζήτησε συγγνώμη γιατί δεν έκανε σωστά αυτό που έπρεπε ως κηδεμόνας.

Ας το πούμε με ένα άλλο, πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα:

Αν ο Μιχαλολιάκος είχε συλληφθεί και καταδικαστεί αυστηρά στα 15 ή στα 18, για τις επιθέσεις που έκανε από τότε, τις βόμβες που έβαζε σε σινεμά, αν είχε περάσει 1-2 χρόνια εναλλακτικά να προσφέρει κοινωνική εργασία μετά το σχολείο (εκτός αν ο ίδιος το αρνούνταν κι επέλεγε τη φυλακή) σε κοινωνικά αδύναμους, σε μετανάστες από τον Πόντο, Αλβανούς, Πολωνούς, καθαρισμό της πόλης, πυροφύλαξη, αντί να αφεθεί ελεύθερος όταν ήταν έφηβος, ίσως να μην είχαμε ούτε την πρώτη εκείνη γενιά τρομοκρατών και ναζιστών. Το ίδιο ισχύει και για τον κάθε Ξηρό και κάθε Κουφοντίνα.

Η νεότητα και η παιδικότητα (όπως και η εκάστοτε ρύθμισή τους) είναι κατά τρόπο παράδοξο επινοήσεις των ενηλίκων ατόμων, από 30 και άνω. Αυτών δηλαδή που σε φυσικές βιολογικές συνθήκες, εκτός πολιτισμού με δομή και εξουσία, δεν θα υπήρχαν! Ως τέτοιες έχουν εργαλειακό μεταβαλλόμενο κοινωνικό χαρακτήρα. Δεν αποτελούν σίγουρα μεταφυσικές ιδιότητες ούτε θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως κάποιας μορφής ιδεαλιστικά ταμπού για λατρεία και προσκύνημα. Για το καλό όλων. Παίδων τε και ενηλίκων.

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος

Εικόνα: Desiderio da Settignano,1428-1464, Φλωρεντία