Thursday, November 10, 2016

Το πρόσωπο του ανθρώπου


Share/Bookmark
Snow Storm Hannibal and his Army Crossing the Alps
Joseph Mallord William Turner, 1812
Όλο και περισσότερο πείθομαι ότι αυτό το βαθύ νεομεσαιωνικό μεταμοντέρνο κίνημα, που φουσκώνει υπόγεια, δεν έχει να κάνει ούτε με τον φασισμό ούτε με τον κομμουνισμό, έτσι όπως τους γνωρίσαμε στον περασμένο αιώνα (ούτε καν με τους σοσιαλίζοντες λαϊκισμούς τύπου Περόν). Τους εκμεταλλεύεται, τον κομμουνισμό και τον φασισμό, αλλά δεν σχετίζεται με αυτούς. Θα τους προδώσει. Και οι δυο αυτές δομές σκέψης υπήρξαν παιδιά του Διαφωτισμού, όπως και οι φιλελεύθερες δημοκρατίες. Από τα ζευγαρώματα των δυο αδελφών, του φιλελευθερισμού και του κομμουνισμού, γεννήθηκε ό,τι καλό και κακό, αλλά πάντως κατανοητό, γνωρίζει ο σύγχρονος κόσμος: η σοσιαλδημοκρατία, οι συντηρητικοί, οι φιλελεύθεροι, οι κομμουνιστικές επαναστάσεις και ο ίδιος ο φασισμός (δες σχετικά Αιών παις εστι παίζων, πεσσεύων...).

Οι εκτροπές προς το τρομερό είναι εξηγήσιμες σε στιγμές ακραίων κρίσεων, φτώχειας και ανατροπών, όπως αυτή του μεσοπολέμου ή οι μεγάλες οικονομικές ανατροπές του 19ου αιώνα.

Τούτος ο λόγος όμως που ανέρχεται σήμερα φαντάζει ανεξήγητος με τους όρους του ανθρωπισμού, της σκέψης των τελευταίων δυο αιώνων.

Παίρνει την εξουσία στη μακρότερη περίοδο ειρήνης στην ιστορία, σε κοινωνίες εύπορες και ευημερούσες, πέρα από οτιδήποτε είχαμε ποτέ φανταστεί. Με προβλήματα φυσιολογικά, αλλά όπου ο μέσος και φτωχότερος άνθρωπος ζει αντικειμενικά πολύ καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη στιγμή της ιστορίας. Με πολιτικές τάξεις και ελίτ που, χωρίς να είναι τέλειες, είναι σχετικά αποτελεσματικές και δεν επιδιώκουν το κακό, κατά κανόνα. Σε κοινωνίες με ελευθερίες και δικαιώματα. (δες σχετικά God bless America! Zeus bless the world!).

Κατανομή ψήφων μεταξύ Κλίντον / Τραμπ σε
Πόλεις μεγαλύτερες από 50.000 κατοίκους
Περιαστικές περιοχές
Μικρούς οικισμούς και αγροτικές περιοχές
Γίνεται ταυτόχρονα φανερός ένας βαθύς δυϊσμός ανάμεσα στον σύγχρονο κόσμο που ζει στα αστικά
κέντρα, όπου υπάρχουν και τα περισσότερα προβλήματα (και ευκαιρίες), αλλά εξακολουθούν να αποτελούν προπύργια της μοντέρνας εποχής, και στους πληθυσμούς της υπαίθρου που βλέπουν τα προβλήματα των άλλων με έναν φόβο που οι άλλοι δεν αισθάνονται. Το είδαμε στην Αγγλία, το είδαμε στις ΗΠΑ: 60-70% η Κλίντον στα δυναμικά αστικά κέντρα / 60-70% ο Τραμπ στη βαθιά αμερικάνικη επαρχία. Αντίστοιχα στην
 περίπτωση του brexit ανάμεσα στο Λονδίνο και την Αγγλική επαρχία.

Τα αυτιά του διαβόλου είναι ορθάνοιχτα.

Αυτό που συμβαίνει σήμερα, στη Μεγάλη Βρετανία, στη Γαλλία, στην Ουγγαρία, στις ΗΠΑ, στην Πολωνία, σε όλο τον κόσμο, με την άνοδο ψευδεπίγραφων αριστεροδεξιών κινημάτων (ψευδεπίγραφα διότι όροι αυτοί είναι όροι της σύγχρονης εποχής, ενώ τα ίδια δεν είναι), στην Ελλάδα χαρακτηριστικά, κι ακόμη η άνοδος στις πιο καθυστερημένες περιοχές και κοινωνίες των θρησκευτικών νεομεσαιωνικών ισλαμιστικών κινημάτων, όλα τούτα ακολουθούν ένα παρόμοιο μοτίβο, ακόμη και λεξιλόγιο, που προοιωνίζει και εκδηλώνει κάτι πολύ βαθύτερο. Έρχονται από άλλον κόσμο, προέρχονται από άλλο σύστημα σκέψης. Είναι αυτή η τάξη της σκέψης που το γεννά πολύ διαφορετική από αυτήν της σύγχρονης εποχής που έθεσε τον "άνθρωπο" στο επίκεντρο της ενασχόλησης της ανθρώπινης σκέψης. Τη θεωρήσαμε αλαζονικά και ματαιόδοξα αιώνια, παρότι πρόσφατη και πρόσκαιρη.

Γι' αυτό και μοιάζουν όλα τούτα ακατανόητα με τους δικούς μας όρους. Δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτά σε εμάς, όπως για παράδειγμα ο κομμουνισμός ή ο φασισμός είναι εξηγήσιμα φαινόμενα. Τούτα τα καινούργια κινήματα αντιπαλεύουν με ανεξήγητα επιχειρήματα και ξόρκια, και λοιδορούν ενστικτωδώς ως κατεστημένο που πρέπει να καταστραφεί οτιδήποτε προέρχεται από τα Φώτα και τον κλασικό κόσμο, πράγμα που ούτε ο κομμουνισμός ούτε ο φασισμός έκαναν.

Μούφερε στον νου τον ανατριχιαστικά προφητικό όσο και δυσοίωνο επίλογο από τις "Λέξεις και τα Πράγματα", του Μισέλ Φουκώ, όπου διαπιστώνει το εφήμερο της ενασχόλησης της ανθρώπινης σκέψης με αυτό που αποκαλείται άνθρωπος, μόλις δυο σύντομοι αιώνες:

"Εν πάση περιπτώσει, ένα είναι βέβαιο: ότι ο άνθρωπος δεν είναι ούτε το πιο παλαιό ούτε το πιο σταθερό πρόβλημα που τέθηκε στην ανθρώπινη γνώση. Παίρνοντας μια σχετική σύντομη χρονολόγηση και μια περιορισμένη γεωγραφική κατάτμηση — τον ευρωπαϊκό πολιτισμό από τον δέκατο έκτο αιώνα και δώθε — μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι εκεί ο άνθρωπος είναι μια όψιμη επινόηση. Η γνώση δεν πλανήθηκε επί μακρόν και στα σκοτεινά γύρω από αυτόν και τα μυστικά του. Όντως, ανάμεσα σε όλες τις τροποποιήσεις πού επηρέασαν τη γνώση των πραγμάτων και της τάξης τους, τη γνώση των ταυτοτήτων, των διαφορών, των χαρακτήρων, των ισοδυναμιών, των λέξεων — κοντολογίς, μέσα σε όλα τα επεισόδια αυτής της βαθειάς ιστορίας του "Ίδιου" —  ένα μόνο, εκείνο που ξεκίνησε πριν ενάμιση αιώνα και βαίνει ίσως προς το κλείσιμό του, άφησε να φανεί η φιγούρα του ανθρώπου. Και αυτό πάλι διόλου δεν ήταν απελευθέρωση μιας παλαιάς ανησυχίας, πέρασμα στη φωτισμένη συνείδηση μιας χιλιόχρονης μέριμνας, προσέγγιση στην αντικειμενικότητα εκείνου που επί μακρόν είχε παραμείνει δέσμιο πίστεων ή φιλοσοφιών. Ήταν το αποτέλεσμα μιας μεταβολής μέσα στη θεμελιώδη διάταξη της γνώσης. Ο άνθρωπος είναι μια επινόηση, της οποίας την όψιμη ημερομηνία εύκολα καταδείχνει η αρχαιολογία της σκέψης μας. Και ίσως το προσεχές τέλος της.

Αν αυτή η διάταξη της γνώσης εξαφανιζόταν όπως εμφανίστηκε, αν κατέρρεε εξαιτίας κάποιου συμβάντος, του οποίου μάλιστα μπορούμε να προαισθανθούμε τη δυνατότητα, του οποίου όμως δεν γνωρίζουμε για την ώρα ούτε τη μορφή ούτε την υπόσχεση, όπως συνέβη στην καμπή του δέκατου όγδοου αιώνα με τις βάσεις της κλασικής σκέψης — τότε μπορούμε όντως να στοιχηματίσουμε ότι ο άνθρωπος θα έσβηνε, όπως ένα πρόσωπο από άμμο στο ακροθαλάσσι."

Μισέλ Φουκό, "Οι λέξεις και τα πράγματα", 1966, εκδ. ΓΝΩΣΗ


Αδιάκριτες οι βουλές του νου μας, αλλά αισθάνομαι πως ο χειμώνας είναι ήδη εδώ.

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος



No comments:

Post a Comment