H Κίνα κι η ελευθερία

Υπάρχει ένας δίκαιος προβληματισμός για το ζήτημα της Δημοκρατίας και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Κίνα. Προφανώς υπάρχει καταπίεση, περιορισμός της ελευθερίας έκφρασης, έλεγχος των ΜΜΕ και του διαδικτύου, ακόμη στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και διώξεις των διαφωνούντων. Προφανώς, επίσης, η έκταση όλων αυτών είναι μικρότερη από την εποχή του Μάο. Αλλά ναι, είναι υψηλή.

Κατά βάση η συζήτηση γίνεται γι' αυτό το θεμελιώδες και πολύτιμο αλλά πάντα φευγαλέο, ποτέ πλήρως κατακτημένο ιδεώδες, που αποκαλούμε στη Δύση "ελευθερία" . Ποιος θα διαφωνούσε;

Ίσως έχει όμως νόημα να το δούμε κι από μια άλλη οπτική.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας από τη φτώχεια. Ο φτωχός δεν είναι ελεύθερος να φάει, γιατί δεν έχει φαγητό, να μετακινηθεί γιατί δεν έχει πού να πάει, να ζήσει, να ωριμάσει και να γεράσει, γιατί πεθαίνει απ' τις ασθένειες και την εξάντληση, να μάθει γράμματα, να διαβάζει έστω κάτι, να επικοινωνεί, να έχει κάποια ευκαιρία να σκεφτεί πιο ελεύθερα, τελικά .

Η Κίνα που προέκυψε μετά τις μεταρρυθμίσεις του Τενγκ, μέσα σε 40 χρόνια από το τέλος του Μάο, (ο οποίος είχε εξολοθρεύσει εκατό εκατομμύρια από την πείνα με την περίφημη πολιτιστική επανάσταση), αυτή η νέα Κίνα, υπό άλλον αυτοκράτορα, άλλη δυναστεία, κατόρθωσε να βγάλει ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους από την ακραία φτώχεια.

Όχι χωρίς έντονη άσκηση βίας, κατόρθωσε να αποφύγει πιθανότατα έναν πολύ ευρύτερο κι αιματηρό εμφύλιο, που θα είχε ενδεχόμενα πολύ
μεγαλύτερο κόστος ανθρωπίνων ζωών από τη βία ή τη συνέχιση της φτώχειας.

Δημιούργησε έτσι μια μεσαία τάξη ίση με το σύνολο της Ευρώπης, που συνεχίζει να μεγαλώνει. Δεν είναι ακριβώς κομμουνιστικό, φυσικά, το καθεστώς. Πλέον μόνο κατ' όνομα . Είναι η αρχαιότερη και αποτελεσματικότερη κομφουκιανή γραφειοκρατία του κόσμου. Με όλες τις απαγορεύσεις και τη βία, οι άνθρωποι ζουν πιο ελεύθεροι απ' ό,τι πριν 40 χρόνια.

Αν το δει κανείς από την άποψη αυτή, την πραγματιστική, η "ελευθερία" εκατομμυρίων ανθρώπινων υπάρξεων να μεγαλώσουν, να εργαστούν, να είναι πιο υγιείς, να μορφωθούν, να δημιουργήσουν οικογένεια, να κάνουν μια δουλειά, κι ίσως και κάποιοι περισσότεροι να διαβάσουν αύριο Αριστοτέλη και Πλάτωνα, ακόμη και Επίκουρο και Ισοκράτη, και Σπινόζα και μετά τον Λοκ, τον Άνταμ Σμιθ. Με ο,τι άγνωστο αυτό συνεπάγεται.

Θα πει κανείς, και δικαίως, "ο ιδεαλιστής Μπακούνιν έλεγε ότι όταν ένα κομμάτι της ελευθερίας στερείται, τότε όλη η ελευθερία πάει και χώνεται σε αυτό το κομμάτι". Όμως ο Μπακούνιν δεν ήταν φτωχός, ήταν πριγκιπόπουλο. Το ποτάμι της ελευθερίας βρίσκει τον δρόμο του, κάποιον δρόμο, αν έχει νερό. Στην ξερή κοίτη της φτώχειας μόνο κουφάρια και σκελετοί σέρνονται.

Είναι λοιπόν αλήθεια και οι περιφερειακές αντιθέσεις και η καταπίεση και το ότι υπάρχει ακόμη αρκετή φτώχεια. Όπως αλήθεια είναι και η ταχύτατη μείωσή της. Και η βελτίωση της ζωής στις πόλεις και στην επαρχία, και τα νέα δίκτυα, και τα νέα δάση, και οι μακροχρόνιες περιβαλλοντικές πολιτικές και πολλά άλλα.

Οι επαναστάσεις των ακραία φτωχών, από την άλλη, όταν έγιναν για την ελευθερία, έφεραν ολοκληρωτισμούς. Βία και φτώχεια. Γιατί η ελευθερία ήταν άλλη γι' αυτούς που θέλαν κάτι να φάνε κι άλλη για τους ιδεολόγους αστούς που ήθελαν έναν άλλον κόσμο.

Των γιακωβίνων στη Γαλλία, των κομμουνιστών στην Κίνα, τη Ρωσία και δορυφόρους, τη Βόρεια Κορέα. Και τη συντήρησαν τη φτώχεια γιατί από αυτή ζούσαν, εκεί που μπόρεσαν.

Όπου υπήρξε, έστω υπό συνθήκες καταπίεσης, δημιουργία μεσαίας τάξης, το καθεστώς εξελίχθηκε πιο συχνά.

Η δημοκρατία, όταν και όπου γεννήθηκε, γεννήθηκε σε συνθήκες σχετικής ευμάρειας, τουλάχιστον μεγάλου μέρους του πληθυσμού.

Μεγαλύτερη σημασία έχει, λοιπόν, να δει κανείς την τάση, όχι τη στιγμιαία εικόνα. Το καθεστώς δεν είναι ίδιο 80 χρόνια. Υπάρχει ένα σημείο τομή. Που έγινε μια εσωτερική επανάσταση, όπως γίνονταν πάντα στην αυτοκρατορική Κίνα. Η δίκη της "Κλίκας των Τεσσάρων" και η απελευθέρωση της οικονομίας που ακολούθησε. Αυτό είναι πλέον άλλο καθεστώς. Δεν μπορούμε να το διακρίνουμε εύκολα με τα δυτικά /ελληνικά μας μάτια. Η αλλαγή είναι παρόμοια σαν να αποφασίστηκε να ξαναφτιαχτεί ο τεράστιος εμπορικός στόλος που η ίδια η Κίνα κατέστρεψε τον 15ο αιώνα και κλείστηκε στον εαυτό της.

Στην πραγματικότητα, νομίζω ο μεγάλος αρχαιολόγος Βερνάν το είχε πει, αν δεν λαθεύω, γνωρίζουμε και κατανοούμε στη Δύση την κομφουκιανή Κίνα όσο ακριβώς οι αρχαίοι Έλληνες, με τα μάτια των οποίων τη βλέπουμε, και οι Κινέζοι τους Έλληνες/δυτικούς όσο οι αρχαίοι Κινέζοι. Από την εποχή των συμμετρικών φιλοσόφων, του Λαό Τσε και του Ηράκλειτου. Αυτό αρχίζει να αλλάζει (για τους Κινέζους, κυρίως). Ίσως να μην είναι ευρέως γνωστό, αλλά ο Όμηρος μεταφράστηκε για πρώτη φορά από έναν Κινέζο που αφιέρωσε τη ζωή του σε αυτό, μόλις το '90. Σήμερα ξεφυτρώνουν σχολές κλασικών σπουδών παντού, σε όλη την επικράτεια. Και πολύ καλές μάλιστα.

Δεν ξέρω πού θα βγάλει αυτό. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα δημιουργηθεί από μια κοινωνία ούτε να πει γιατί μια κοινωνία δεν δημιούργησε κάτι αλλά κάτι άλλο, ούτε πως αυτό το κάτι θα υπάρχει για πάντα, δεν υπάρχει νομοτέλεια, όπως επισήμανε ο Καστοριάδης σε ανύποπτο χρόνο. Φαίνεται όμως πως μια νέα τάξη του λόγου, συνεπώς της εξουσίας, βρίσκεται στη γέννησή της κάπου στον κόσμο, την ίδια στιγμή που στη Δύση αναπτύσσονται νεομεσαιωνικά κινήματα επιστροφής στη φεουδαρχία.

ΥΓ.
Σε τρία διαγράμματα η μεγάλη εικόνα.
Προσέξτε κυρίως τον βασικό δείκτη ευημερίας ενός πληθυσμού, το προσδόκιμο ζωής. Ήδη έχει φτάσει επίπεδα δυτικά και προβλέπεται το 2030 να ξεπεράσει τις ΗΠΑ. Είναι ο βασικός δείκτης ευημερίας, γιατί το προσδόκιμο εξαρτάται από την ποιότητα ζωής των πιο αδύναμων, τη φροντίδα των ηλικιωμένων , το σύστημα υγείας, τη βία και τα ατυχήματα και την ποιότητα του περιβάλλοντος.

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος