Μια άγονη συζήτηση περί γονιμότητας

 

Η άγονη συζήτηση περί γονιμότητας, που υπονοεί μια μονόδρομη σχέση αιτίας- αποτελέσματος ανάμεσα στη γεννητικότητα και τη δημογραφική εξέλιξη μιας οικονομίας, άνοιξε πάλι.

Το ανθρώπινο είδος έχει ενσωματωμένο, όπως πολλά είδη, έναν ελεγκτή αναπαραγωγής.

Όπως φαίνεται καθαρά στους ακόλουθους χάρτες, όπου υπάρχει ανάπτυξη και ευμάρεια μειώνεται η γεννητικότητα. Ακόμη και στην Κίνα πλέον συζητούν για κίνητρα για τρίτο παιδί, για να κρατήσουν σταθερό -σε μειωμένα έστω επίπεδα- τον πληθυσμό. Σε βάθος χρόνου, σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες ο πληθυσμός σταθεροποιείται και μειώνεται μετά από μια γενιά σταθερότητας και ευμάρειας. Η αδράνεια υψηλής γεννητικότητας μαζί με ανάπτυξη και ευμάρεια κρατάει πάνω κάτω μια γενιά.

Οι άνθρωποι τείνουν να κάνουν περισσότερα παιδιά όσο πιο ανασφαλής είναι η επιβίωσή τους και όσο τα παιδιά αποτελούν άμεση κοινωνική ασφάλιση των γονιών τους. Από τα 11 παιδιά της προγιαγιάς μου στη Σμύρνη, επέζησαν, έκαναν παιδιά και έφτασαν σε προχωρημένη ηλικία μόλις τα δύο. Η μεγαλύτερη και η μικρότερη κόρη. Τα άλλα χάθηκαν στους πολέμους, από ασθένειες, πρόωρα με τα σημερινά δεδομένα. Τα παιδιά αυτά έκαναν από ένα ή δυο παιδιά. Τα παιδιά των παιδιών τους, από δύο έως κανένα.

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, σε όλες τις χώρες που είχαν χάσει εκατομμύρια νέους (και μεγαλύτερους) ανθρώπους από την πείνα, τους βομβαρδισμούς, τις κακουχίες και τις αρρώστιες ή στα πεδία των μαχών, έγινε το baby boom στη Δύση. Οι επιζώντες έκαναν πολλά παιδιά. Ξαναχτίζονταν ο κόσμος.

Σήμερα έχει φρενάρει. Παντού στον ανεπτυγμένο κόσμο ή αυτόν που αναπτύσσεται. Αλλού λιγότερο, αλλού περισσότερο.

Αυτό δεν θα αλλάξει πολύ. Ό,τι και να γίνει. Πλην μιας καταστροφής, που όλοι απευχόμαστε.

Τα κίνητρα είναι σημαντικά, μέσω των δημοσίων υπηρεσιών, παιδικών σταθμών, υγείας, εκπαίδευσης. Να αναλαμβάνουν όλο και περισσότερο από κοινού το κόστος και την ευθύνη της ανατροφής και εκπαίδευσης των παιδιών, είναι απαραίτητα. Όπως και η διευκόλυνση των υιοθεσιών. Όμως δεν θα αντιστρέψουν πλήρως αυτή την τάση. Θα τη σταθεροποιήσουν σε κάποια επίπεδα.

Σημαντική είναι επίσης η δημόσια φροντίδα και ανεξαρτησία των ηλικιωμένων. Ώστε να είναι οι άνθρωποι σε παραγωγική ηλικία πιο ελεύθεροι να γίνουν παραγωγικότεροι και δημιουργικότεροι στο αντικείμενο της εργασίας τους.

Εκείνο όμως που αλλάζει είναι η εσωτερική κατανομή και οι μετακινήσεις πληθυσμού εντός των ΗΠΑ ή της Ευρώπης ή της Κίνας, για παράδειγμα. Από περιοχές με χαμηλή εργασιακή ανταγωνιστικότητα, ασφάλεια και ποιότητα ζωής σε άλλες που υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες.

Κάποιες περιοχές κερδίζουν πληθυσμό, κάποιες χάνουν. Σε μια ενιαία αγορά χωρίς σύνορα η κινητικότητα αυτή είναι πολύ θετική και αμοιβαία επωφελής, αν είναι ισορροπημένη. Κυρίως όταν κάθε περιοχή αξιοποιεί τα ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα για να προσελκύσει ανθρώπους κι επενδύσεις: ποιότητα ζωής, βασικές υπηρεσίες (μεταφορές, επικοινωνίες, υγεία, παιδεία με καλή σχέση κόστους-ποιότητας), ασφάλεια, φορολογία.

Υπάρχει όμως στην Ευρώπη μια πρόσθετη ανισορροπία. Τα κράτη εξακολουθούν να έχουν την ευθύνη σχεδιασμού και κάλυψης του κόστους των συνταξιοδοτικών δαπανών. Όμως σε μια ενοποιημένη αγορά εργασίας αυτό δημιουργεί βασικές στρεβλώσεις. Γιατί ένας νέος άνθρωπος που μεγάλωσε και εκπαιδεύτηκε πχ στη Βουλγαρία μπορεί, και καλά κάνει, να φύγει και να παρέχει τις υπηρεσίες του και να πληρώνει εισφορές στη Γερμανία, που με αυτές πληρώνει τη δαπάνη των Γερμανών συνταξιούχων και όχι των Βουλγάρων, που επένδυσαν σε αυτόν.

Όταν οι μετακινήσεις είναι αμοιβαίες και οι άλλες οικονομίες πάνω-κάτω καταφέρνουν να προσελκύσουν παραγωγικούς Γερμανούς αξιοποιώντας τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα και τους μεταφερόμενους πόρους μέσω της Ένωσης, τότε πάνω-κάτω το κόστος μοιράζεται. Μπορεί επίσης να κερδίσει 100% μια οικονομία προσελκύοντας τους συνταξιούχους του γερμανικού συστήματος ή του σουηδικού να ζήσουν στη Βουλγαρία, στην Ελλάδα ή την Ισπανία.

Όμως όταν αποτυγχάνουν σε αυτό, οι άλλες οικονομίες έχουν σοβαρό διαρθρωτικό πρόβλημα.

Η υποκατάσταση των απωλειών πληθυσμού δεν γίνεται γεννοβολώντας, όπως μετά από μεγάλες καταστροφές ή μέσα στη φτώχεια. Απλώς, αν η ανισορροπία συνεχίσει, θα φύγουν και αυτοί.

Γίνεται με τη βελτίωση της ικανότητας προσέλκυσης νέων κατοίκων, μέσω κατάλληλων πολιτικών. Καταρχάς από την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά.

Η εισαγωγή μεταναστών από τρίτες χώρες είναι επίσης αναγκαία. Αλλά δεν μπορεί, για πολλούς λόγους, να γίνει μαζική. Δεν εισάγονται δούλοι, όπως την περίοδο της αποικιοκρατίας, αλλά άνθρωποι, πολίτες με δικαιώματα. Που αργά ή γρήγορα δικαίως θα τα απαιτήσουν.

Και στη δεύτερη γενιά τους θα ξαναγυρίσουμε στο ίδιο πρόβλημα. Θα φύγουν για εκεί που έχει καλύτερα. Όπως συμβαίνει με πολλά παιδιά Αλβανών μεταναστών πρώτης γενιάς που πρόκοψαν, σπούδασαν κι έφυγαν σε άλλες οικονομίες με περισσότερες ευκαιρίες και δυνατότητες.

Με δυο λόγια, δεν μπορούν να ελπίζουν οι Έλληνες ότι θα ζουν από τα παιδιά τους για πάντα. Ούτε ότι θα εκμεταλλεύονται ανθρώπους μειωμένων δικαιωμάτων για να ζουν κάποιες ομάδες ανάμεσά τους χωρίς να είναι παραγωγικοί και ανταγωνιστικοί. Ούτε οι Ευρωπαίοι το μπορούν γενικότερα. Ούτε οι Άγγλοι. Ούτε οι Αμερικάνοι.

Ειδικά οι Έλληνες πρέπει να κάτσουν να σκεφτούν πώς θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους, τι μπορεί να διευκολύνει την προσέλκυση νέων κατοίκων, νεώτερων και συνταξιούχων της Ευρώπης. Επιλεκτικά επίσης, μέσω νόμιμων διαδικασιών, μεταναστών από τρίτες χώρες, με πλήρη εργασιακά δικαιώματα και προοπτικές ενσωμάτωσης.

Να σκεφτούν ποιες υποδομές χρειάζονται για να γίνουν ανταγωνιστικοί με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας, που είναι πολλά αλλά ανεκμετάλλευτα. Να βρουν επίσης τι ακριβώς τους εμποδίζει να έρθουν και να το αντιμετωπίσουν. Ποιες κλειστές αγορές, ποια γλωσσικά εμπόδια, ποια δημόσια διοίκηση, ποιες αγκυλώσεις, κοινωνικές νοοτροπίες και συμπεριφορές. Και οργανωμένα, συστηματικά, να τα καταργήσουν, να τα αλλάξουν, αλλάζοντας τον εαυτό τους στον ρυθμό που αλλάζει ο κόσμος.

Όσο δεν αντιμετωπίζουν το ουσιαστικό πρόβλημα, που κάνουν πως δεν το βλέπουν γιατί φοβούνται τα αναπόφευκτα συμπεράσματα, αλλά απαντούν σε λάθος ερώτημα, αυτό της γεννητικότητας, όσο θα λένε στον κόσμο ότι η λύση είναι να κάνουν, όπως η προγιαγιά μου τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού, πολλούς απογόνους, οι άνθρωποι θα τους γράφουν εκεί που δεν πιάνει μελάνι.

Όσοι τα προωθούν αυτά ανήκουν σε ομάδες που απλώς δεν θέλουν να αντιμετωπίσουν τα πραγματικά προβλήματα ή ζουν από τις μη βιώσιμες business των γεννήσεων, εκπαίδευσης, κατανάλωσης, εμπορίου, εκκλησίες, που βαρύνουν τις οικογένειες και επιδιώκουν την αύξηση μέσω διαταγμάτων της επιχειρηματικής τους αγοράς. Κάπως, για να γελάσουμε λίγο, όπως ζητούσαν παλιότερα οι υπερπληθείς δικηγόροι της Ελλάδος την αύξηση της "δικηγορικής ύλης" με την προσθήκη της "αναγκαίας και απαραίτητης" γραφειοκρατίας.

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος