Out of the box

Πολλοί αναρωτιώνται, σωστά, τι θα γίνει αν η Τουρκία στείλει γεωτρύπανο σε περιοχές που θεωρεί αυθαίρετα δικές της.

Και ανακαλούν, καθώς άλλη στρατηγική ή ιδέες δεν έχουν να προτείνουν, ή βλέπουν ότι δεν μπορεί να την προτείνουν ανοιχτά γιατί δεν στέκει αν αναλογιστεί κανείς τις συνέπειες, την ιστορία με το Σισμίκ και την τότε αντίδραση της Ελλάδας.

Παραγνωρίζουν, όμως, ότι ο κόσμος και οι περιφερειακές και διεθνείς σχέσεις ισχύος του 2020 έχουν ελάχιστη σχέση με αυτές του 1987. Οι σχέσεις ισχύος Ελλάδας - Τουρκίας το 1987 ήταν σαφώς διαφορετικές στρατιωτικά, οικονομικά και ως παραγωγικές βάσεις. Σήμερα η Τουρκία είναι 19η στη λίστα με τις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, με στιβαρή βιομηχανία κάθε είδους, παραγωγή οπλικών συστημάτων, έναν στρατό που πολεμάει σχεδόν διαρκώς επί 40 χρόνια σε διάφορες συγκρούσεις και μια κοινωνία που έχει συνηθίσει τις ανθρώπινες απώλειες από τους πολέμους. Κι η Ελλάδα μια χώρα που αγοράζει σχεδόν όλα τα οπλικά της συστήματα, σε φάση αποβιομηχάνισης, με χρέος 300 δις και μια κοινωνία που έχει διαβάσει για τις ανθρώπινες και υλικές απώλειες του πολέμου, όσο έχει, μόνο στα βιβλία.

Ακόμη περισσότερο, ο Ψυχρός Πόλεμος, που υποχρέωνε τη συσπείρωση της Δύσης και θα έκανε καταστροφική μια σύγκρουση δύο μελών του ΝΑΤΟ με υφιστάμενο το αντίπαλο δέος του άλλου μπλοκ λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω, που τότε ήταν στην κορύφωση του, έχει εδώ και 30 χρόνια τελειώσει . Κι ένας νέος πολυπολικός κόσμος, πιο χαώδης, έχει δημιουργηθεί. Οι ΗΠΑ κυβερνώνται από έναν ασταθή και φιλοαυταρχικό Πρόεδρο, με στενή σχέση με τον Ερντογάν, ενώ αποσύρονται στρατιωτικά από τη διεθνή σκηνή αφήνοντας χώρο στις αυταρχικές τυραννίες.

Είναι προφανές ότι το '87 δεν μπορεί να επαναληφθεί το 2020 χωρίς τη μεγάλη πιθανότητα μιας εθνικής ήττας και τον κίνδυνο εδαφικών και σημαντικών οικονομικών και ανθρωπίνων απωλειών στην Ελλάδα και Κύπρο. Για τον απλό λόγο ότι η Ελλάδα δεν έχει πιθανότητα να κερδίσει τίποτα εδαφικά, λόγω γεωγραφίας, ενώ έχει μόνο να χάσει ή έστω να μείνει -πολύ απίθανο- στα ίδια, αν μείνει στη λογική της άμυνας. Να χάσει εδαφικά, οικονομικά και σε υποδομές και να βρεθεί να διαπραγματεύεται τελικά πετσοκομμένη. Οι οικονομικές απώλειες για μια χώρα που το ΑΕΠ της στηρίζεται στον τουρισμό και το εμπόριο θα είναι τεράστιες, με συνέπειες και στην ανεξαρτησία και ισχύ της.

Ακόμη και το '87, το βασικό σενάριο ήταν ότι μπορούσε να υπερασπίσει επιτυχώς 7-8 μεγάλα νησιά, των οποίων προσπάθεια κατάληψης θα σήμαινε βαριές απώλειες για την Τουρκία. Πολλά μικρότερα θεωρούνταν ότι αρχικά θα καταλαμβάνονταν, του Καστελόριζου περιλαμβανομένου. Αυτό που μέτρησε περισσότερο ήταν οι συσχετισμοί του Ψυχρού Πολέμου. Ας μην ξεχνάμε επίσης ποτέ την Κύπρο.

Τι μπορεί να γίνει άμεσα και πιο μακροπρόθεσμα, τότε;

Μακροπρόθεσμα, προφανώς, η ενίσχυση των ευρωπαϊκών δεσμών, η προώθηση της κοινής άμυνας, η δημιουργία ισχυρών ευρωπαϊκών και άλλων διεθνών συμφερόντων στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στις παραμεθόριες περιοχές της στο εμπόριο και στη βιομηχανία, ανθρώπων και επενδύσεων, η αναδιάρθρωση της βιομηχανικής βάσης, η ανάδειξη της Ελλάδας σε κόμβο εμπορίου, που θα κόστιζε παγκόσμια η διατάραξή του, η ενίσχυση από την επακόλουθη οικονομική ανάπτυξη των αμυντικών δυνατοτήτων της και κυρίως αυτών προβολής μακριά από τα σύνορα της, ώστε να αναπτυχθούν αμοιβαίου οφέλους συμμαχίες και υψηλό κόστος για τον επιτιθέμενο. Κάποια από αυτά όντως επιδιώκονται, έστω όχι τόσο αποτελεσματικά και με όση τόλμη θα ήταν απαραίτητο. Όμως τα πιο πολλά δεν εξαρτώνται από την Ελλάδα μόνο, αλλά από την εξέλιξη ενός ασταθούς κόσμου και κυρίως της Ευρώπης .

Άμεσα χρειάζεται όμως να κάνουμε κάτι. Και πρέπει νομίζω να σκεφτούμε "out of the box", με πρωτοβουλίες θετικές αμοιβαίου συμφέροντος με ευρύτερες συμμαχίες, που θα φέρουν σε θέση αμυνομένου την Τουρκία, αντί για τη διαρκή άμυνα στη δική της ατζέντα και την χαμηλής έντασης διαρκή προκλητικότητά της.

Μια από αυτές τις ιδέες θα μπορούσε να είναι η προώθηση του σχεδίου για τη δημιουργία ενός περιφερειακού διακρατικού τεχνοκρατικού οργανισμού, σαν μεγάλη κοινή εταιρεία Ανατολικής Μεσογείου, για την εκμετάλλευση από κοινού όλων των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου με πρωτοβουλία της Ελλάδας, της Κύπρου και της ΕΕ. Στον οποίο να προσκληθούν να συμμετάσχουν όλες οι χώρες της περιοχής με τα θαλάσσια assets τους. Το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Συρία, ο Λίβανος και, φυσικά, η Τουρκία και η Λιβύη. Με πιθανό αρχικό πυρήνα της πρωτοβουλίας την Ελλάδα/Κύπρο/ΕΕ, Αίγυπτο και Ισραήλ.

Η κατανομή των πιθανών εσόδων θα προτείνονταν να γίνει, όπου και να βρίσκονται οι πηγές, με κριτήρια την απόσταση του κοιτάσματος από τις ακτές κάθε χώρας, την πληθυσμιακή ένταση, το ΑΕΠ και άλλα πολλά, σε ένα τεχνοκρατικό σχήμα που μπορεί να γίνει αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Και ένα σοβαρό ποσοστό τους να πηγαίνει σε ειδικό τεχνοκρατικό ταμείο υπό την εποπτεία της ΕΕ, που θα χρηματοδοτεί αποκλειστικά σχέδια διακρατικής περιφερειακής συνεργασίας και ανάπτυξης, δικτύων, υποδομών, λιμανιών, εμπορίου, ενέργειας στην περιοχή .

Το κλειδί θα ήταν πως προϋπόθεση συμμετοχής στον οργανισμό θα ήταν η αμοιβαία αναγνώριση της κυριαρχίας των κρατών όπως προκύπτει από το διεθνές δίκαιο και τις αποφάσεις του διεθνούς δικαστηρίου.

Όμως η κατανομή των εσόδων των εκμεταλλεύσεων θα λαμβάνει υπόψη και άλλα κριτήρια και πρόσθετες αμοιβαίου οφέλους διευθετήσεις, εμπορικές, διελεύσεων κλπ. Μεταφέρεται έτσι η συζήτηση στο θετικό οικονομικό όφελος όλων από το τωρινό μηδενικό άθροισμα, όπου κανείς δεν μπορεί να κάνει και να κερδίσει τίποτα. Αφήνεται ένας ισχυρός ταραξίας που έχει την αίσθηση του αδικημένου να προκαλεί ή να μπλοκάρει τους άλλους δια της απειλής της ισχύος, ενώ για την όποια εκμετάλλευση χρειάζεται ειρήνη και σταθερότητα.

Τα πλεονεκτήματα μιας τέτοιας ιδέας είναι πολλά. Χάνει το νόημά της η σύγκρουση γύρω από τις ΑΟΖ και μεταφέρεται σε ένα σετ κριτηρίων που τις λαμβάνει υπόψη και αυτές ως δεδομένο κυριαρχίας.

Κάνει δυνατή την άμεση εκμετάλλευση τυχόν κοιτασμάτων, με οικονομίες κλίμακας και κοινά μεγάλα συμβόλαια με τις μεγάλες εταιρείες που έχουν την τεχνογνωσία για έρευνες και εξορύξεις, πριν οι τιμές του πετρελαίου και αερίου μετά το 2030- 40, με την προβλεπόμενη σταθεροποίηση και μείωση της ζήτησης πετρελαίου και αερίου λόγω της μετάβασης στις νέες μορφές ενέργειας, την κάνουν μη ενδιαφέρουσα για offshore εκμεταλλεύσεις υψηλού κόστους, όπως συνάγεται από τις προβλέψεις του βασικού σεναρίου του Διεθνή Οργανισμού Ενέργειας. https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2019. Περισσότερο μάλιστα σε βαθιά υποθαλάσσια και σεισμογενή περιβάλλοντα, όπως αυτό της Ελλάδας και της Ανατολικής Μεσογείου, σε σχέση με τα μεγάλα διαθέσιμα αποθέματα ήδη στην ξηρά. Κι ενώ οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες επικεντρώνουν πλέον την τεχνολογική έρευνα και επενδύσεις τους στην εκμετάλλευση των νέων τεχνολογιών ΑΠΕ.

Επιπλέον, θα δημιουργούσε ένα τετελεσμένο αναγνώρισης της κυριαρχίας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ενώ επιτρέπει να γίνουν συμβιβασμοί οικονομικής φύσης σε ένα win-win περιβάλλον.

Αυτό είναι το "καρότο" για όλους.

Από την άλλη, δημιουργεί διεθνή πίεση στην Τουρκία και κίνητρο να συμμετάσχει, υπό την προϋπόθεση της αναγνώρισης της ελληνικής κυριαρχίας και αυτής των άλλων γειτόνων της.

Με τη στήριξη της ΕΕ σε μια τέτοια πρωτοβουλία και χώρες με άμεσο συμφέρον συμμετοχής, όπως η Αίγυπτος, ο Λίβανος, το Ισραήλ και ενδεχόμενα η Λιβύη, που θα δει μια βιώσιμη εναλλακτική στην Τουρκική προσέγγιση, η μπάλα θα περάσει στο γήπεδο της Άγκυρας. Που θα βρίσκεται υπό διαρκή πίεση από ένα σύνολο χωρών να προσχωρήσει και να διαπραγματευτεί .

Στη χειρότερη περίπτωση της μη αποδοχής του σχεδίου και άρνησης να μπει σε διαπραγματεύσεις για την οικονομική κατανομή εσόδων και τα κριτήρια, αποδεχόμενη ταυτόχρονα την κυριαρχία των γειτόνων της, θα δημιουργήσει μια διαρκή διεθνή πίεση προς την πλευρά της. Και μια εν δυνάμει διεθνή συμμαχία, που θα πιέζει να προχωρήσει και χωρίς αυτήν.

Νομίζω πως τέτοιου είδους ιδέες, ή άλλες παρόμοιες "out of the box", θα πρέπει να επινοηθούν και να προωθηθούν άμεσα, με τη διακριτική αρχικά οικοδόμηση κατάλληλων συμμαχιών γύρω τους, για να αναστρέψουν μια αρνητική και αδιέξοδη για τα ελληνικά συμφέροντα βραχυχρόνια δυναμική. Αντί για επιμονή σε μια διαρκή αμυντική στρατηγική νομικιστικής βάσης, που δεν υπάρχει Διεθνής Αρχή ούτε συσχετισμοί για να την επιβάλουν και όπου το μόνο προς συζήτηση είναι πόσο θα χάσει η Ελλάδα και όχι πόσο μπορεί να κερδίσει. Και η χώρα μας και άλλες χώρες με παρόμοια συμφέροντα και ανάγκες. Ακόμη και η Τουρκία, που θα βρει μπροστά της ένα "καρότο" αλλά και ένα σοβαρό "μαστίγιο".

Βλέπω ήδη τις μόνιμες αντιρρήσεις: "Μα θα μας πάρουν τα πετρέλαια", "θα πρέπει να δώσουμε και να πάρουμε κάτι" κλπ κλπ. Αντιδράσεις ανασφάλειας και φόβου. Δεν μπορούν να σου πάρουν κάτι που δεν μπορείς και δεν τολμάς να εκμεταλλευτείς έτσι κι αλλιώς χωρίς συμμαχίες, που δεν ξέρεις αν υπάρχει και πού με βεβαιότητα, αν και πόσο αξίζει σήμερα κι αν θα αξίζει κάτι σε λίγα χρόνια. Το ζητούμενο είναι να κερδίσεις κάτι άμεσα από ένα μεγαλύτερο άθροισμα, οικονομίες κλίμακας χωρίς να απωλέσεις μια κυριαρχία που με τους υφιστάμενους συσχετισμούς δεν μπορείς να επιβάλεις. Και να δημιουργήσεις θετικό άθροισμα από την ένωση και ανάπτυξη πολύ μεγαλύτερο από το μηδενικό ή, καλύτερα, αρνητικό υφιστάμενο. Αντί ζημιές και κόστη φύλαξης χωρίς αποτέλεσμα, να κατανέμεις κέρδη χωρίς απώλειες κυριαρχίας. Ή, έστω, να μεταφέρεις τη διεθνή πίεση στον αντίπαλο, προτείνοντας μια διέξοδο με όφελος για όλους .

Χωρίς φυσικά να αλλάξει η μακροπρόθεσμη στρατηγική ανάπτυξης και ισχύος που προαναφέρθηκε.


Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος