H παγίδα και το παράδοξο των πολέμων

H παγίδα των πολέμων είναι ότι ο μέσος άνθρωπος (όχι ο ιδεολόγος, ο φανατικός ή ο μάρτυρας) από τη μια πλευρά ή από την άλλη ή από την τρίτη, μπαίνοντας σε αυτόν συνειδητά ή επιτρέποντας στις ηγεσίες του να τον οδηγήσουν σε αυτόν, νομίζει βασικά ότι θα βελτιώσει τη ζωή του ή δεν θα τη βλάψει σημαντικά για να επιτύχει κάποια γενικά κι αόριστα ιδανικά, δίκαια και οφέλη. Αλλιώς δεν θα έμπαινε.

Αντικειμενικά, κανείς από τους συμμετέχοντες δεν είναι άμεσα ωφελημένος σε έναν πόλεμο. Όλοι χάνουν. Άλλος περισσότερο, άλλος πολύ περισσότερο, άλλος δραματικά, υφίστανται τις συνέπειες. Απώλειες παραγωγής, συνεπώς αγοραστικής δύναμης, υποδομών, υπηρεσιών. Απώλειες ζωής. Από κάθε πλευρά. Αλλού περισσότερες, αλλού λιγότερες βεβαίως. Όμως, όπως και να το μετρήσει κανείς, όλοι οι συμμετέχοντες άμεσα ή έμμεσα είναι χαμένοι λίγο ή πιο πολύ, γιατί το σύνολο είναι αρνητικό. Καταστρέφουν υποδομές, διαρρηγνύουν δίκτυα παραγωγής και εμπορίου πρώτων υλών και αγαθών, δίκτυα ανθρώπων και γνώσης, τα οποία σε καιρό ειρήνης επιτρέπουν την αύξηση του πλούτου και της ευμάρειας για όλους. Ο πόλεμος, κάθε πόλεμος, τα αποσυνθέτει και οδηγεί τους πάντες σε χαμηλότερο σημείο εκκίνησης, εκτός από αυτούς που μένουν σχετικά απέξω ή συμμετέχουν λιγότερο οικονομικά και στρατιωτικά.

Ο πόλεμος είναι ένας θεός που τρέφεται από το επέκεινα, το οποίο καταστρέφει. Ένας θεός που δυναμώνει από την αφελή ελπίδα ενός απλού πολίτη ότι μπορεί, κερδίζοντάς τον τώρα με μεγάλο ή μεγαλύτερο κόστος, σε κάποιο αόριστο μέλλον να βελτιώσει τη θέση του, την ευμάρεια, την ευτυχία, τις ελευθερίες του, να αποκαταστήσει κάποιες αδικίες της ιστορίας. Αυτό είναι και η πιο συνηθισμένη αυταπάτη, ή απλώς εξαπάτηση.

Όταν δεν υπάρχουν αυτές οι αντικειμενικές συνθήκες άμεσου οφέλους, για 20-30 ή και παραπάνω χρόνια μετά οι συνέπειές του θα παραμείνουν αρνητικές. Αυτός που τον υφίσταται ηρωικά και δεν μέτρησε σωστά τις δυνατότητές του θα οδηγηθεί σε χειρότερο αποτέλεσμα από αυτό που θα είχε αν συμβιβαζόταν εν ειρήνη, όπως και αυτός που τον προκάλεσε υπερεκτιμώντας τις δικές του με φανατισμό και έπαρση. Πιάστηκαν κορόιδα των πιο πραγματιστικών στόχων κάποιων άλλων, που χωρίς αυτόν τον πόλεμο θα βρίσκονταν σε δυσχερέστερη θέση.

Το παράδοξο των πολέμων στην ιστορία είναι πως μετά το τέλος τους, όποιο και να είναι, όσες καταστροφές και να προκαλέσει, οι επιζώντες αισθάνονται ευτυχισμένοι. Είναι μια ψυχολογική ασφάλεια του είδους μας.

Κοιτώντας πίσω θέλουν οι απλοί άνθρωποι μόνο να ξεχάσουν, τις θηριωδίες, τις καταστροφές, τις ανεπίστρεπτες απώλειες. Κοιτώντας μπροστά βλέπουν πως με την ειρήνη, όποια και να είναι αυτή, μετά τις καταστροφές, τους θανάτους και την προσφυγιά, τα πράγματα μπορούν να πάνε μόνο καλύτερα. Έστω κι αν ξεκινούν από πολύ χειρότερο σημείο από εκεί που τα άφησαν. Ο πόλεμος παράγει ανυπολόγιστες καταστροφές και πόνο για τους συμμετέχοντες, αλλά καταλήγει σε αισιοδοξία για τους επιζώντες, έστω κι αν άφησαν πίσω τους πολύ καλύτερες ζωές. Ο πόλεμος είναι μια μεγάλη γομολάστιχα. Σβήνει το παρελθόν μας και τις μνήμες της πρότερης ειρήνης.

Αυτή η μηχανική του πολέμου στην ιστορία επιτρέπει επιλεκτικά και κατά περίπτωση στους συμμετέχοντες να κερδίζουν πάντα. Ενώ στους ιδεολογικά συμμετέχοντες να αισθάνονται ευτυχισμένα χαμένοι μετά το τέλος τους. Αυτό το παράδοξο κάνει τους πολέμους ένα φυσιολογικό εργαλείο της κατάστασης της ανθρωπότητας.

Η ανακουφιστική αμνησία όσων συμμετέχουν και επιζούν από αυτούς και οι μη ρεαλιστικές ελπίδες όσων δεν προχωρούν κατευθείαν στο αποτέλεσμα χωρίς να περάσουν από το σφαγείο, ελπίζοντας σε ένα μη ορθολογικό λότο επειδή υπήρξαν στην ιστορία κάποιοι πόλεμοι που είχαν ''δίκιο'', μας σπρώχνουν να επιλέγουμε να ταυτίζουμε τον ''δικό μας πόλεμο'' με αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις.

Σε αυτό το φορτισμένο με υπέροχα ιδανικά πεδίο που διαμορφώνει η ψυχολογική παθολογία του είδους μας βρίσκουν χώρο οι επιδιώξεις κυριαρχίας πάση θυσία επί των άλλων, γιατί ''το δικό μας μοντέλο είναι ανώτερο'', γιατί '' είμαστε καλύτεροι'', ''γιατί έχουμε αδικηθεί''.

Όμως θα πρέπει να μας ψυλλιάσει ότι κάτι δεν πάει καλά όταν εκείνος που τα προωθεί αυτά θεωρεί ότι μπορεί να αποδειχθεί η ανωτερότης του μόνο δια του πολέμου και όχι δια του ανταγωνισμού της παραγωγικότητας και του εμπορίου.

Μάλλον χάνει σταδιακά επιρροή στα έργα της ειρήνης, άρα εκ του αποτελέσματος δεν είναι ανώτερος ο πολιτισμός του, κι αισθάνεται πως μόνο δια του πολέμου ή της πρόκλησής του μπορεί να βελτιώσει τη θέση του. Όποιος είναι παραγωγικά ανώτερος και σταθερότερος δεν έχει συμφέρον να επιδιώξει τον πόλεμο. Ο χρόνος δουλεύει υπέρ του ακόμη κι αν κάνει συμβιβασμούς. Το αντίθετο συμβαίνει για όποιον αισθάνεται να μειώνεται η επιρροή και η ηγεμονία του όσο ο χρόνος περνά.

Η επέκταση ή η διατήρηση της ηγεμονίας των κρατών, των κυρίαρχων ελίτ, των κυβερνητών και των ομάδων που τους ορίζουν βρίσκουν χώρο και χρόνο να στήσουν επάνω σε αυτές τις υπονομευμένες εκ των έσω ελπίδες το υπόβαθρο των πλείστων εκ των πολέμων.

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος