Κάτοπτρα: Ο Πόλεμος του Χειμώνα

Συμπληρώνονται φέτος 75 χρόνια από τον ξεχασμένο Χειμερινό Πόλεμο.

Κι όμως, στον πόλεμο εκείνο, που ξεκίνησε με τη Σοβιετική εισβολή στη Φινλανδία, στις 30 Νοεμβρίου του 1939, έχασαν τη ζωή τους κάτι λιγότερο από μισό εκατομμύριο νέοι άνθρωποι. Κάποιοι σύγχρονοι ιστορικοί, μετά το άνοιγμα μερικών από τα αρχεία της πρώην ΕΣΣΔ, ανεβάζουν τον αριθμό αυτό κατά πολύ. Με τους νεκρούς κυρίως από την πλευρά του Κόκκινου Στρατού που, κατ' εντολή του Στάλιν και σε συνέχεια του συμφώνου Molotov–Ribbentrop, που μοίραζε την Κεντρική, Ανατολική Ευρώπη και τη Σκανδιναβία ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τη Ναζιστική Γερμανία, εισέβαλε στην περήφανη Σκανδιναβική χώρα.

Ο Στάλιν πίστευε πως ακολουθώντας την τακτική του Γερμανού ομολόγου του, το περίφημο blitzkrieg, με τη μαζική εισβολή τανκ και αεροπορικούς βομβαρδισμούς, θα ανάγκαζε τους Φινλανδούς να παραδοθούν.

Αρχικά απαίτησε ένα τμήμα της Φινλανδίας, τον Ισθμό της Καρελίας, που θεωρούσε πως ανήκει στη Ρωσία, τον οποίο η ΕΣΣΔ είχε παραδώσει μαζί με την ανεξαρτησία της στη Φινλανδία αμέσως μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων.

Η Δημοκρατική Φινλανδία αντιπρότεινε κάποιες παραχωρήσεις που ο Στάλιν δεν έκανε αποδεκτές.

Η κομμουνιστική αυτοκρατορία, όπως και η τσαρική προκάτοχός της, εξακολουθούσε να θεωρεί τις χώρες της Βαλτικής και τη Φινλανδία δικαιωματικά δική της γη.

Η μικρή Φινλανδία, δίχως σύγχρονο στρατό, με μερικά απαρχαιωμένα άρματα και ελάχιστα παμπάλαια αεροπλάνα, δίχως δυνατότητα σοβαρών ενισχύσεων, απέναντι στον Κόκκινο Στρατό που μόλις είχε καταλάβει την ανατολική Πολωνία με μόλις 1.000 απώλειες, αποφασίζει δημοκρατικά, να πολεμήσει. Για να αποδείξει στον κόσμο πως μια μικρή κοινότητα ανθρώπων μπορεί να διατηρήσει την αξιοπρέπειά της πολεμώντας για την ελευθερία της. Όπως μας έμαθαν οι Αθηναίοι δυόμισι χιλιετίες παλιότερα.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Αντί για μια συνολική νίκη μέσα σε δύο εβδομάδες, που είχαν υποσχεθεί οι στρατηγοί του στον Στάλιν, που μάλιστα έδιναν εντολές στους στρατιώτες να προσέξουν να μη διασχίσουν κατά λάθος τα Σουηδικά σύνορα προελαύνοντας, θα δοκιμάσουν την αποφασιστική αντίσταση των Φινλανδών, που μάχονταν στα παγωμένα δάση και τις λίμνες του βορρά, για να προασπίσουν την ελευθερία τους με κάθε μέσο: πυροβόλα, βόμβες μολότοφ που έριχναν από κοντά στα Σοβιετικά άρματα (τι ειρωνεία για τις αυτοσχέδιες βόμβες που πήραν το όνομά τους από τον Υπουργό του Στάλιν), με μαχαίρια. Οι Φινλανδοί ενωμένοι παρατάσσονται και οργανώνονται όλοι πίσω από την κοινή προσπάθεια, με πολύ σημαντικό τον ρόλο των γυναικών, σε μια χώρα που, πρώτες αυτές από τις αρχές του 20ου αιώνα, έχουν δικαίωμα ψήφου.

Στα παγωμένα δάση της Βαλτικής και της Σκανδιναβίας γράφτηκε μια από τις μεγαλύτερες εποποιίες της Ευρωπαϊκής Ιστορίας. Ελάχιστες δυνάμεις, με τη στήριξη μόνο εθελοντών από την Ευρώπη και την Αμερική, στάθηκαν ουσιαστικά στο πλάι των Φινλανδών απέναντι στον μεγάλο εισβολέα. Λίγη βοήθεια με εθελοντές από τους Ούγγρους, από τους Σουηδούς και τους Νορβηγούς (που όμως αρνήθηκαν στους Αγγλογάλλους τη διέλευση από το έδαφός τους για να στείλουν ενισχύσεις στην εμπόλεμη Φινλανδία, φοβούμενοι την εμπλοκή τους). Και εθελοντές από την Αμερική, Αυστραλία και άλλες ελεύθερες χώρες.

Επιζώντες μαρτυρούν την εκατόμβη που υπέστησαν οι Σοβιετικές Μεραρχίες που εισέβαλαν στη Φινλανδία όχι μόνο στον ισθμό της Καρελίας, αλλά σε διάφορα σημεία από άκρη σε άκρη ως το βορειότερο σημείο των συνόρων, στη θάλασσα του Μπάρεντς. Με ήδη αποδεκατισμένα τα 2/3 των ανώτατων αξιωματικών του Σοβιετικού στρατού από τις διώξεις του Στάλιν, τις αποφάσεις έπαιρναν οι κομισάριοι του Ζντάνοφ, οι οποίοι είχαν εντολή να σκοτώνουν εν ψυχρώ όποιον αξιωματικό αρνούνταν τις φωτισμένες εντολές τους. Και το έκαναν. Οδηγώντας χιλιάδες στρατιώτες σε συνεχείς επιθέσεις σε οπλισμένες θέσεις, σε βαθμό που οι Φινλανδοί αποκαμωμένοι υπερασπιστές δεν μπορούσαν να αντέξουν ψυχολογικά ότι σκότωναν τόσους πολλούς νέους ανθρώπους, όπως λέει στη συγκλονιστική μαρτυρία του ένας βετεράνος.

Τα κορμιά των νεκρών που πάγωναν σε λίγα λεπτά στον τρομερό χειμώνα χρησιμοποιούνταν για κάλυμμα απέναντι στις σφαίρες. Κάποιοι νέοι Ρώσοι, στους μείον 30 βαθμούς, έμεναν ορθοί και ακίνητοι, νεκροί, αποσβολωμένοι να κοιτούν το κενό μιας ζωής που δεν τους δόθηκε να ζήσουν.

Οι Σοβιετικοί, μετά από έναν μήνα μαχών με ταπεινωτικές ήττες και τρομερές απώλειες, αναγκάστηκαν να μεταφέρουν νέες μεραρχίες από το εσωτερικό της χώρας, και χρειάστηκαν ακόμη τρεισήμισι μήνες μαχών, ως τη 12η Μαρτίου του 1940, για να κατορθώσουν να κάμψουν τη Φινλανδική αντίσταση και να καταλάβουν την Καρελία, εγκαταλείποντας την ιδέα για κατάληψη όλης της χώρας.

Σήμερα, καθώς άνεμοι πολέμου πνέουν στα ανατολικά όρια της Ευρώπης κάτω από την πίεση μιας νέας Ρώσικης αυτοκρατορίας που επιχειρεί να ανασυσταθεί με όρους του 19ου αιώνα, στην Κριμαία, την ανατολική Ουκρανία, τις προσαρτημένες περιοχές της Γεωργίας, τη Μολδαβία,

ενώ η Γερμανική ηγεσία φαίνεται να ταλαντεύεται ανάμεσα στην αποφασιστική και γενναία στήριξη της Ευρωπαϊκής ενοποίησης, που προφυλάσσει και την ίδια από τους παλιούς δαίμονες της Ευρώπης, και στη μοναχική και επικίνδυνη κεντροευρωπαϊκή προοπτική,

κι ενώ οι ελίτ των άλλων μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών δεν φαίνεται να βρίσκουν τη δύναμη να αντιμετωπίσουν τα δομικά προβλήματα των χωρών τους, αυτά που τρέφουν το φίδι του εθνικισμού,

ο Πόλεμος του Χειμώνα, παραπάνω από δυο ολάκερες γενιές πριν, γενιές που έζησαν στους καιρούς της μακρότερης περιόδου ειρήνης στην ήπειρό μας, έρχεται, τούτον τον άλλον αποσυντονισμένο και ασταθή χειμώνα του 2014, να μας θυμίσει πως η ιστορία μας είναι πάντα εδώ, σε έναν κόσμο αλλαγμένο, με θεμελιώδεις ανισορροπίες και εστίες πολέμου που σιγοκαίνε.

Και οι νεκροί και οι μνήμες κι εκείνα για τα οποία πολέμησαν κάτω από κάθε πέτρα, πίσω από κάθε πράξη ή παράλειψη (τα αδίκως για εμάς λησμονημένα) εδώ είναι. Στα ανεπαίσθητα όρια που ισορροπούν οι δικές μας επιλογές, θελητές ή αθέλητες, στην αόρατη χαρτογραφία των μάταιων φιλοδοξιών των κάθε λογής εξουσιών, πάνω στα βουνά, τις κοιλάδες, τις θάλασσες της οικουμένης και στις ζωές των ανθρώπων. Είναι εδώ και διαχωρίζουν τη ζωή από τον θάνατο, σαν τους αγκαλιασμένους σκελετούς στο χαράκωμα, όπως το πέταγμα της πολύχρωμης πεταλούδας που μπορεί να προκαλέσει έναν τυφώνα, σαν την καραβιά των προσφύγων από τη Συρία, που θα μπορούσε να είναι κάθε ένας από εμάς, σαν ένα ζεστό νεανικό χαμόγελο στην επικράτεια του χιονιού.

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος

Περισσότερα για τον Πόλεμο του Χειμώνα στο εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του BBC

https://www.youtube.com/watch?v=QMoTsnKNV48

και στα