Τα άστρα μας

Η Παρασκευή 20 Μαρτίου 2015 είναι μια μη συνηθισμένη ημέρα ενός τριπλού αστρικού γεγονότος:

Εαρινή ισημερία, η διάρκεια της μέρας και της νύχτας γίνεται ίση καθώς μπαίνει η άνοιξη, με τις εκρήξεις γύρης και αρωμάτων, του οργασμού και του σπέρματος των φυτών. 

Μεγασελήνη, το νέο φεγγάρι βρίσκεται  κοντύτερα στη γη στην ελλειπτική τροχιά του και ανατέλλει τεράστιο, ανασηκώνοντας τους ωκεανούς ψηλότερα από ό,τι συνήθως, έλκοντας  προς την ασημένια και άνυδρη αγκαλιά του τις υγρές μάζες του πλανήτη, που απλώνονται στις ακτές σαν μεγάλες παλίρροιες . Διασαλεύοντας και τις υγρές ψυχές των ανθρώπων, λένε μερικοί. 

Και έκλειψη ηλίου. Η σελήνη μπαίνει ανάμεσα στη γη και στον ήλιο και η σκιά της σε ένα μικρό μέρος της γης, γύρω στα διακόσια χιλιόμετρα σε διάμετρο στο επίκεντρο της έκλειψης, κρύβει τελείως τον ήλιο, αφήνοντας στο απόλυτο σκοτάδι καταμεσήμερο τα πλάσματα της ημέρας. Επιτρέποντας, για εφτά λεπτά περίπου, μόνο στη φλεγόμενη κορώνα να θυμίζει τη ζεστή παρουσία του στους θνητούς. Σε μεγαλύτερες περιοχές κρύβει ένα μέρος του ήλιου, σκοτεινιάζοντας τον φωτεινό δίσκο που μας κρατάει στη ζωή. Αύριο το φωτεινό μας άστρο θα εξαφανιστεί τελείως στα μικρά μοναχικά Δανέζικα νησιά Ferroes, καταμεσής του βόρειου Ατλαντικού, ενώ η Ευρώπη θα χάσει γύρω στο 40% από το φως της.

An illustration of the 1914
total solar eclipse “scorching”
a war-ravaged Europe. From the collection of Michael Zeiler.

Για αιώνες οι άνθρωποι παρατηρούσαν αμφίθυμα τα γεγονότα αυτά, σπάνια στη σύντομη ζωή τους, που τους ξεπερνούν και τους ορίζουν, με φόβο, έκσταση και κάποια ανακούφιση.Είχαν ανέκαθεν μια τάση να συσχετίζουν τα γεγονότα αυτής της κλίμακας με στοιχεία του βαθύτερου φαντασιακού τους, όπως η θεωρία που προτείνουν ορισμένοι μελετητές, πως η έκλειψη της 16ης Απριλίου του 1178 π.Χ. ήταν αυτή που προφητεύει ο μάντης Θεόκλητος στην Οδύσσεια και συνέβη την ημέρα που ο μυθικός ταξιδιώτης επέστρεψε στην εξίσου μυθική Ιθάκη του. Τότε οι αλαζόνες μνηστήρες αισθάνθηκαν το άγγιγμα του φόβου πάνω από τα κρέατα που καταβρόχθιζαν απρόσκλητοι στο αρχοντικό του βασιλιά. Άλλες, σχετικά πιο αξιόπιστες αφηγήσεις, είχαν αισιόδοξα αποτελέσματα, όπως η έκλειψη του 585 π.Χ. που, όπως αφηγείται ο Ηρόδοτος, οδήγησε στην παύση των εχθροπραξιών ανάμεσα στους Μήδους και τους Λυδούς.

Πιο πρόσφατα, το συγκλονιστικό και φευγαλέο αυτό φαινόμενο υπήρξε η Λυδία λίθος για την απόδειξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας, που ο Γερμανοεβραίος Αλμπέρτος Αϊνστάιν είχε διατυπώσει, στην Ευρώπη του Μεγάλου Πολέμου, σύμφωνα με την οποία η βαρύτητα καμπυλώνει το διάστημα. Έτσι με τα πρωτόγονα φωτογραφικά μέσα  οι μεγάλοι αστρονόμοι της εποχής βάλθηκαν να κυνηγούν την έκλειψη του 1919, στην Κριμαία, στη διαμελισμένη Ευρώπη του Μεγάλου Πολέμου, ανάμεσα στα χαρακώματα και τους στρατούς, προσπαθώντας να φωτογραφήσουν το φως των άστρων, που περνούσε πλάι από τον καλυμμένο από την έκλειψη ήλιο καμπυλωμένο μετατοπίζοντας τη θέση των αστεριών κατά ένα ελάχιστο, μόλις λιγότερο από ένα χιλιοστό της μοίρας, αλλά αρκετό για να μετρηθεί. Αυτό που δεν επέτρεψαν τα σύννεφα και η κατάσχεση των οργάνων του Αμερικανού William Wallace Campbell από τον ρωσικό στρατό στην Κριμαία στις 28 Ιουνίου του 1914 (αλλά και ένα μαθηματικό λάθος της θεωρίας), το κατόρθωσε αργότερα ο (όπως και ο Αϊνστάιν) ειρηνιστής και αντιρρησίας Βρετανός Arthur Eddington στην έκλειψη της 29ης  Μαΐου του 1919, με την τελική διορθωμένη Γενική Θεωρία που είχε παρουσιάσει ο μεγάλος φυσικός. Ο σκοτεινός δίσκος του ήλιου  ξεπρόβαλε μέσα από τα σύννεφα για μόλις δέκα δευτερόλεπτα σε ένα νησάκι έξω από τις ακτές της Δυτικής Αφρικής κι αυτός με μανία άλλαζε τις φωτογραφικές πλάκες, ενώ τον έτρωγαν τα κουνούπια και τον έλιωνε η υγρασία. Οι υπολογισμοί του Αινστάιν και επιβεβαιώθηκαν οριστικά με ακριβείς μετρήσεις από τον ίδιο και τον Campbell στους καθαρούς ουρανούς της Αυστραλίας τρία χρόνια αργότερα, στις 22 Απριλίου του 1922, αλλάζοντας το σύμπαν του Νεύτωνα, τις αντιλήψεις μας για τον κόσμο, τον χρόνο και τον εαυτό μας.

Έτσι και αυτή την Παρασκευή 20 Απριλίου του Σωτήριου έτους 2015, για λίγα λεπτά, λίγο πριν το μεσημέρι, αυτό το τριπλό αστρικό γεγονός θα ταρακουνήσει τα υγρά μας, θα ανυψώσει τους ωκεανούς της υφηλίου, θα σπείρει μια αδιόρατη ανατριχίλα στην ύπαρξή μας, θα αναστατώσει τις ορμές, τους φόβους, και τις ελπίδες μας. Ενώ πάλι πόλεμοι και χαρακώματα διαμελίζουν τη γειτονιά των αρχαίων εκλείψεων,  από την Ουκρανία ως τη Μέση Ανατολή, και το μικρό μας έθνος παραζαλισμένο σαν μεθυσμένο αναζητά τον δρόμο του ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αφρική, καρφιτσωμένο στο στερέωμα των πλαγιών και των κοιλάδων της ακρούλας αυτής της ηεπίρου όπου οι οροσειρές της Ευρώπης σβήνουν στο νησιώτικο σύμπαν της Μεσόγειας θάλασσας.  Κι ίσως, αν είμαστε τυχεροί, για λίγα έστω δευτερόλεπτα, τα τελευταία μπορεί, να τραβηχτούν τα βαριά σύννεφα της τύφλωσης και να μας επιτρέψουν κι εμάς των θνητών, να τραβήξουμε μερικές ασημένιες πλάκες με τα άστρα καρφωμένα στις ορθές τους θέσεις, να μετρήσουμε για μια κρίσιμη φορά σωστά. Και μέσα από τα χαρακώματα και τη θολούρα που μας κυκλώνει, με τις θάλασσες μας ανασηκωμένες από την έλξη του φεγγαριού που σχεδόν μας αγγίζει, τη μυρωδιά της άνοιξης που μας αναστατώνει, να διακρίνουμε έστω την ύστατη ώρα τον χάρτη των άστρων μας προβλέψιμα καμπυλωμένο από τη βαρύτητα της ιστορίας, να συναισθανθούμε την απελευθερωτική σκιά της αλήθειας. Και μετά την πρόσκαιρη παγωμάρα των πλασμάτων του φωτός να βγει πάλι ο ήλιος.

Γιώργος Γιαννούλης-Γιαννουλόπουλος