Friday, October 16, 2015

H ανατομία της μνήμης


Share/Bookmark
Ομάδα εγκλείστων στο στρατόπεδο του Rivesaltes, 1941
Η Γαλλία έκανε ένα μεγάλο βήμα απέναντι στην ιστορία της και ένα σημαντικό μέρος της κοινής ιστορίας της Ευρώπης. Ο Πρωθυπουργός της χώρας, Manuel Valls, ισπανικής καταγωγής ο ίδιος από την Καταλονία, εγκαινίασε σήμερα ένα μνημείο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Rivesaltes, στην περιοχή του Perpignan, μόλις τριάντα χιλιόμετρα από τα Ισπανικά σύνορα.

Κατά τη διάρκεια της Υποχώρησης και μετά το τέλος του Ισπανικού Εμφυλίου, μισό εκατομμύριο Δημοκρατικοί διέφυγαν στη Γαλλία για να γλυτώσουν από τα στρατεύματα του Φράνκο.

Χιλιάδες ανάμεσά τους υποχρεώθηκαν να χτίσουν τις παράγκες σε αυτά τα 650 εκτάρια του Rivesaltes, που τις σάρωνε ο βοριάς, φτιάχνοντας το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ευρωπαϊκή Δύση.

Έφταναν κατά χιλιάδες στην παραλία Argelés-sur-Mer, εκείνες τις σκοτεινές χειμωνιάτικες νύχτες, οι ηττημένοι από τον φασισμό στην Ισπανία. Εκατό χιλιάδες σπαραγμένοι από τις καταιγίδες και το κρύο, ρημαγμένοι από τον πόλεμο, που για να προστατευτούν έφτιαχναν τρύπες στην άμμο και έμπαιναν μέσα σε ομάδες, σε οικογένειες. Η Rosy Gómez, κόρη του λοχαγού Valeriano Gómez, δείχνει το μέρος και ακόμη της ξεφεύγουν δάκρυα. Η Υποχώρηση έφερε μισό εκατομμύριο Ισπανούς πρόσφυγες ανάμεσα στον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του παγωμένου χειμώνα του 1939. Περίπου 300 ξεψύχησαν στην παραλία. Τους έθαψαν στο κοινό νεκροταφείο που σήμερα βρίσκεται στη λεωφόρο La Retirada en Argelés (η υποχώρηση του Αργελές) τυλιγμένους σε υφάσματα. Το ξύλο ήταν πολύτιμο για να ζεσταίνονται και να μαγειρεύουν στην παραλία, αφηγείται η Rosy Gómez. Μήνες μετά ένας χείμαρρος παρέσυρε τα πιο πολλά πτώματα. Ένας μονόλιθος στον τόπο θυμίζει τα ονόματα των εκατοντάδων νεκρών. Έτσι, ψάχνοντας απελπισμένα μια λύση, οι Γαλλικές αρχές έφτιαξαν το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Rivesaltes, 40 χιλιόμετρα από το Argelés.

Οι μαρτυρίες των ελάχιστων που επέζησαν είναι σκληρές. Κρύο, απομόνωση μαζί με τα παιδιά τους, ξύλο και κακομεταχείριση από τους μαροκινούς φύλακες.
Ο Manuel Valls στην τελετή των εγκαινίων του μνημείου

Το 1941 υπήρχαν 6.475 έγκλειστοι στο στρατόπεδο, οι μισοί Ισπανοί. Το 1941 - 42 έφτασαν τους 21.000. Ισπανοί, εβραίοι, τσιγγάνοι, που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί και χάθηκαν. Ένα άγιο χέρι έσπρωξε έναν Ισπανό Δημοκρατικό τελευταία στιγμή λίγο πριν μπει στο τρομερό τραίνο και σώθηκε. Υπήρξε ένας από τους λίγους επιζώντες που έμειναν να αφηγηθούν τις απόκληρες εποχές. Ανάμεσά τους 8-10 χιλιάδες Ισπανοί κατέληξαν στο Mauthausen. 2.300 εβραίοι στο Auschwitz.

Στη συνέχεια, από το '44 ως το '48, το ανεμοδαρμένο από την παγωμένη τραμουντάνα στρατόπεδο χρησιμοποιήθηκε για να δεχτεί τους Γάλλους συνεργάτες των ναζί και Γερμανούς αιχμάλωτους πολέμου. Κι ύστερα πάλι ανανεώθηκε με νέες εγκαταστάσεις κι έγινε χώρος εκπαίδευσης για τα Γαλλικά στρατεύματα της Αλγερίας. Και φυλακή για τους μαχητές της ανεξαρτησίας της Αλγερίας. Κι έπειτα, από το '62 ως το '64, δέχτηκε 22 χιλιάδες hariks (Αλγερινούς μαχητές πιστούς στη Γαλλία) που έφυγαν από την Αλγερία με την ανεξαρτησία. Οι τελευταίες οικογένειες των hariks έφυγαν από το Rivesaltes το 1977 για να τους διαδεχτούν παράτυποι μετανάστες από το 1986 ως το 2007, που έκλεισε οριστικά.

Κάποια όμως από εκείνα τα πρώτα παραπήγματα επέζησαν μέσα στα χρόνια, μαζί με χαράγματα, μικροαντικείμενα, μνήμες των προσφύγων της Δημοκρατίας.

Μερικές φορές η διοίκηση προσπάθησε να σβήσει τις ντροπιαστικές μνήμες, όπως τότε, στη δεκαετία του '70, που βρέθηκαν έγγραφα που κατέγραφαν γεγονότα, ονόματα και άλλα στοιχεία σε κάδους σκουπιδιών.

Η Γαλλία για πρώτη φορά αναγνωρίζει και αποδοκιμάζει δημόσια και με κάθε επισημότητα την απάνθρωπη συμπεριφορά σε χιλιάδες Ισπανούς πρόσφυγες του Εμφυλίου πολέμου με το στόμα του Πρωθυπουργού της, Manuel Valls: “Ταπεινώθηκαν. Θέλησαν να τους στερήσουν την αξιοπρέπειά τους με πλήρη υποτίμηση της ανθρωπιάς. Σε αυτούς που έφευγαν αναζητώντας ελευθερία και περίμεναν άλλη υποδοχή. Αυτό δεν είναι η Γαλλία”.

Το πρώτο δημόσιο mea culpa του Γαλλικού κράτους μπορεί να προέρχεται από το στόμα ενός Γάλλου πολιτικού που έχει γεννηθεί στη Βαρκελώνη, αλλά δεν είναι αυτό το κλειδί που έσπρωξε τη χώρα να κάνει το βήμα. Η πρωτοβουλία για την κατασκευή ενός μνημείου στη μνήμη των θυμάτων ξεκίνησε από την κοινωνία των πολιτών και στηρίχθηκε από τις αρχές μιας περιοχής που ζουν πολλοί από τους επιζώντες του Rivesaltes και οι απόγονοί τους. “Το πεδίο είναι ελεύθερο για να πούμε δυνατά αυτό που όλοι ψιθυρίζουν», είπε ο Valls.

"Η Γαλλία δεν είναι έτσι, είναι γη ασύλου", συνέχισε, και σαν απόδειξη έφερε τον εαυτό του που είναι επικεφαλής της Κυβέρνησης της χώρας παρότι δεν γεννήθηκε σε αυτήν, έχοντας πλάι του την υπουργό Παιδείας, Najat Vallaud-Belkacem, που γεννήθηκε στο Μαρόκο. "Και οφείλει να κάνει το καθήκον της και σήμερα στην υποδοχή των προσφύγων".

Λίγο-λίγο δένει η μνήμη το χτες με το σήμερα, αυτό το ίδιο σήμερα που ξεχωρίζει, όπως και τότε, τους μεγάλους από τους μικρούς ανθρώπους, τους μεγάλους από τους μικρούς πολιτικούς. Που κρίνονται όταν αποφασίζουν να κάνουν το σωστό, ακόμη κι αν πρέπει να συγκρουστούν με τους οπαδούς τους. Όπως η Γερμανίδα Καγκελάριος Μέρκελ που, κοιτώντας την ιστορία, αποφάσισε να κάνει αυτό που οφείλει βάζοντας απέναντι μέρος από το κόμμα της, όσο κι αν πρόσκαιρα της κοστίσει. Είναι, κατά κάποιον τρόπο, αυτό το ίδιο μικρό και άσημο άγιο χέρι που έσπρωξε τότε τον νεαρό πατέρα έξω από το τραίνο για το Μαουτχάουζεν που έβγαλε ρίζα βαθιά στην Ευρώπη μετά την ολοκληρωτική καταστροφή, και παλεύει να σώσει όχι μόνο τον πρόσφυγα από του χάρου τα δόντια αλλά (και ίσως κυρίως) την ίδια την Ευρώπη, όλους εμάς, από την επανάληψη της πιο φριχτής μας μνήμης.

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος






No comments:

Post a Comment