Saturday, October 31, 2015

Ο δεκανέας και η τηλεόραση


Share/Bookmark

Τα σπίτια που έζησα από τα δεκαοχτώ και μετά δεν είχαν ποτέ τηλεόραση. Τώρα που νοικιάζω ένα επιπλωμένο, έχει. Κάποια μέρα, λοιπόν, μου γεννήθηκε η παράδοξη περιέργεια να την ανοίξω, αλλά δεν ήξερα αν έχει τηλεκοντρόλ και πού είναι. Με τα πολλά το βρήκα μέσα σ' ένα κουτί με φυλλάδια παραγγελιών πιτσαρίας. Αν και δεν είμαι διόλου τεχνοφοβικός, με τρομάζουν λίγο αυτά τα τηλεκοντρόλ σαν υπερωκεάνια. Έχω μείνει σε κείνα που ήξερα στο πατρικό μου τη δεκαετία του ’70. 

Τέλος πάντων, κάπου πρέπει να τυλίξει κανείς την απέχθειά του για το μέσο. «Μα φταίει το μέσο;» θα μου πείτε. Ορθολογικά θα έλεγα «όχι, δεν φταίει το μέσο, αλλά η χρήση που του κάνουμε». Και πίσω από αυτό θα σκέπαζα το γεγονός ότι, εδώ και δεκαετίες πια, όλοι οι εχέφρονες (μη ρωτάτε πόσοι απομείναμε) γνωρίζουμε ότι έχει γίνει ένα εργαλείο διάπλασης απόψεων, γνώμης, προτεραιοτήτων και, τελικά, συνειδήσεων και τρόπου ζωής. Ένα τρομαχτικό εργαλείο ασύγκριτης αποτελεσματικότητας σε σχέση με τον κίτρινο τύπο και τις άλλες «παραδοσιακές» μορφές προπαγάνδας (κρατικής, εταιρικής, ολιγαρχικής, μαφιόζικης) βγαλμένο από τις δυστοπίες των παλαιών μυθιστορημάτων. Ένα εργαλείο που, περισσότερο και από το να κατευθύνει, πετυχαίνει να θολώνει και να αποπροσανατολίζει. Όμως, ένα εργαλείο πολύ πιο εκλεπτυσμένο ως προς τις επιφάσεις αντικειμενικότητας, η διάκριση των οποίων απαιτεί έναν κριτικό συλλογισμό που οι νεότεροι δεν έχουν προλάβει να αναπτύξουν και οι γηραιότεροι -μέσα στη βία του βίου τους- έχουν συχνά αφήσει αφρόντιστο προ καιρού. 

Πολλοί πιστεύουμε ότι τα ξέρουμε αυτά. Ότι έχουμε αναπτύξει τις άμυνές μας. Ότι, τέλος πάντων, η ανώτερη παιδεία και καλλιέργειά μας ξέρει να τα φιλτράρει, και ότι συνιστούμε (εμείς = τα ακόρεστα εγώ μας) τη διαφορά. Εμείς επιλέγουμε μόνο ποιότητα. Οι άλλοι βλέπουν ό,τι να’ ναι και παθαίνουν πλύση εγκεφάλου. «Έχει όμως και καλές εκπομπές, και ταλαντούχους ανθρώπους!», μου είπε η θεία μου κάποτε σε σχετική συζήτηση, με τη βεβαιότητα ότι αυτό είναι ένα αδιάσειστο επιχείρημα. Ήθελα να της πω ότι αυτή ακριβώς η άποψή της, δηλαδή το μπουνιουελικό φάντασμα της ελευθερίας της, είναι κι αυτή ακόμα απότοκο του πώς η τηλεόραση θολώνει την κρίση της. 

Σ’ έναν ιδεατό κόσμο δεν θα αναρωτιόμασταν ποτέ για το αν κάνει και κάποιο καλό, αλλά μόνο για το πόσο μεγάλο είναι το κακό που κάνει. Και συνειρμικά θυμήθηκα έναν σχετικά ταλαντούχο νεαρό ζωγράφο που ήταν και δεκανέας του γερμανικού στρατού. Πέρα από τη ροπή στο μελόδραμα και την πεποίθηση ότι αποτελούν τον σωτήρα του κόσμου, έχουν επίσης κοινό -ο δεκανέας και η τηλεόραση- και έναν βαθύ φασισμό. Ποτέ ένα κανάλι δεν θα σου προτείνει να παρακολουθήσεις ένα άλλο (ούτε καν όταν ανήκουν στον ίδιο ιδιοκτήτη). Και αυτό αποτελεί μια κρίσιμη διαφορά σε σχέση με τη δικτυακή υπερκειμενικότητα, το πλήθος, το εύρος και την ποικιλομορφία των συνδέσμων και της πληροφορίας και, εν τέλει, τη διασύνδεση της τελευταίας με τη γνώση. 

Πολλά μπορούν να γραφούν και για το διαδίκτυο.  Χθες, για παράδειγμα, έπεσα τυχαία πάνω σε ένα άρθρο (που είχε ήδη λάβει τεράστια δημοσιότητα) για τη δυνατότητα εκμετάλλευσης της επιστημονικής έρευνας για ιδιοτελείς σκοπούς, από μεγάλες πύλες στις οποίες ο ακαδημαϊκός κόσμος συνηθίζει να ανταλλάσσει δωρεάν τις εργασίες του, και όπου επίσης κι εγώ δημοσιεύω. Το άρθρο ήταν δημοσιευμένο -πού αλλού- στην πιο δημοφιλή από αυτές τις πύλες, την οποία και πρωτίστως κατακεραύνωνε. Φανταστείτε τώρα μια εκπομπή που αναπτύσσει και κριτικάρει διεξοδικά τη στρατηγική πλύσης εγκεφάλου που εφαρμόζει ένα κανάλι, να παίζεται σε ώρα αιχμής στο ίδιο αυτό κανάλι. Καταλαβαίνετε λοιπόν, υποθέτω, τη διαφορά ποιότητας στην κριτική που μπορεί να ασκηθεί στο ένα και στο άλλο μέσο. 

Τέλος πάντων, για να μην τα πολυλογώ, η τηλεόραση του σπιτιού που μένω είχε πλήθος κανάλια. Το κατάλαβα κατά λάθος γιατί, όντας μη εξοικειωμένος, πάτησα ανάποδα τα κουμπιά και από το 1 που βρισκόταν πήγε στο 139. Κατέβηκα ως το 111• τόσο άντεξα. Έφαγα δυόμισι ώρες για να περάσω τα 28 αυτά κανάλια προσπαθώντας να δω λίγο περισσότερο, να καταλάβω καλύτερα τι προσπαθούσαν να μου πουν. Μου πήρε δυόμισι ώρες να λάβω το μήνυμα, που δεν ήταν ούτε πληροφοριακό, ούτε γνωστικό, ούτε καν ψυχαγωγικό. Το μήνυμα ήταν ένα και σκληρά φασιστικό: «Δεν είσαι αυτός που νομίζεις, ούτε αυτός που θέλεις να γίνεις. Εγώ θα σου πω ποιος είσαι και μέχρι πού σου επιτρέπεται να το ορίζεις». Την έκλεισα έχοντας σπαταλήσει δυόμισι ώρες από τη λιγότερο η περισσότερο δημιουργική ζωή μου. Πάλι καλά. Ξέρω έναν νεαρό ζωγράφο που ήταν και δεκανέας, ο οποίος σπατάλησε σαράντα εκατομμύρια ζωές.

Θάνος Σίδερης


No comments:

Post a Comment