Η υπόγεια Ελλάς

Το πρωί με την μπόρα κατεβαίνοντας την Πειραιώς, εικόνα τρίτου κόσμου. Ο δρόμος μεταμορφωμένος σε ποτάμι. Το καπάκι του αγωγού της  ΕΥΔΑΠ στη μέση του δρόμου στο ύψος του Πράκτικερ εκτοξεύτηκε στους αιθέρες και ένας συμπαγής πίδακας, ενός μέτρου και βάλε, ανάβλυζε στη μέση του δρόμου.

Φτάνοντας στο Φάληρο ο αέρας του κόλπου είχε μια άσχημη μυρωδιά υπονόμου. Έχοντας συντονίσει μεγάλα κατασκευαστικά έργα που σχετίζονταν με την περιοχή του Κηφισού και Πειραιώς νομίζω ότι έχω την εξήγηση (που μάλλον είναι και κοινό μυστικό σε όσους έχουν κάποια σχετική εμπειρία). Στους αγωγούς όμβριων της (δημόσιας) ΕΥΔΑΠ, που εκτός από «ύδρευσης» είναι και «αποχέτευσης», οι οποίοι καταλήγουν στις κοίτες των ποταμών, υπάρχουν δεκάδες παράνομες συνδέσεις αποχετεύσεων, μετατρέποντάς τους σε παντορροϊκούς, όπως και απευθείας στους ποταμούς. Η ΕΥΔΑΠ αδυνατεί να τους ελέγξει πλήρως. Δεν γνωρίζει καν με ακρίβεια από πού περνούν οι αγωγοί της σε αρκετές περιπτώσεις, ειδικά οι παλαιότεροι. Έτσι με την καλοκαιρινή νεροποντή μαζί με τα όμβρια  μεταφέρονται και τα σωρευμένα λύματα, στον Φαληρικό όρμο και αλλού, όπως και η αποφορά τους. Μάλλον θα θεωρούνται κι αυτά «Δημόσιο Αγαθό ».

Λίγο αργότερα την τροπική αυτή μέρα, με την υγρασία να χτυπάει επίπεδα Μπανγκόκ και τις καταιγίδες να σκάνε κάθε λίγο θεαματικές κι επίμονες, βρέθηκα σε ένα αγαπημένο ουζερί - ψαροταβέρνα στις Δυτικές συνοικίες,  πέρα από το ποτάμι, το οποίο το έχει ένας Μακεδόνας (Σερραίος για την ακρίβεια) εδώ και δεκαετίες. Με λαϊκότητα και μεράκι σερβίρει εξαιρετικά προσεγμένα πιάτα, από πετροσωλήνες (δεν είχε αυτή τη φορά) έως μύδια αχνιστά, αθερίνα, καλοψημένες σαρδέλες, μια εξαιρετική μελιτζάνα, τομάτα ξεφλουδισμένη χοντροκομμένη με χοντρό αλάτι και καλό λάδι, καλοτηγανισμένες πατάτες, και κλείνει με κερασμένους θαυμάσιους λουκουμάδες με παγωτό καϊμάκι. Προσεγμένη κουζίνα με ιδιαίτερα πιάτα με ψάρια, μαγειρεμένα με φαντασία και πολύ καλά υλικά σε τιμές μιας κανονικής ταβέρνας: 45 ευρώ τα τρία άτομα, με κανονική απόδειξη όπως πάντα.

Είμαστε μόνοι αργά το απόγευμα με τον σερβιτόρο που μας γνωρίζει σαν πελάτες, ένα παιδί γύρω στα είκοσι. Σε ένα διάλειμμα από τις μπόρες εμφανίζεται ένας νεαρός, που κατέβηκε από ένα παπί, στυλ hipster, μπλε μάτια, καθαρό βλέμμα, τατουάζ στη γάμπα,  ένα πάνινο σακίδιο στην πλάτη, με παλ γκρι μεγάλες κάθετες ρίγες που έσφιγγε με  σκοινί  στο χείλος του. Παρά την αστική εμφάνιση είχε έναν αέρα αγροτόπαιδου. Κάτι λέει με σεμνότητα και ευγένεια στον  σερβιτόρο, τον οποίο προφανώς δεν γνώριζε, και κάθονται σε ένα τραπέζι. Συζητούν για λίγη ώρα. Σε κάποια στιγμή  ανοίγει το σακίδιο και βγάζει ένα μικρό πλαστικό σακουλάκι καλά κλεισμένο, που περιείχε μικρά άσπρα τετράγωνα κομματάκια που έπλεαν σε υγρό, το οποίο και άφησε στο γκαρσόνι. Χαιρέτησε ευγενικά κι έφυγε. Απόρησα κάπως.

Έμαθα περί τίνος επρόκειτο από τον σερβιτόρο, που από ό,τι κατάλαβα και για αυτόν ήταν κάτι που του συνέβαινε πρώτη φορά: δεν ήταν κάποια άνομη συναλλαγή, ούτε ναρκωτικά, ούτε κλεμμένα.

Ήταν εξαιρετικής ποιότητας φέτα από το χωριό τους, που νέοι άνθρωποι επιχειρούν να πουλήσουν στα καταστήματα. Το πιο απλό πράγμα για να επιβιώσουν και αυτοί και η μικρή πρωτογενής παραγωγή σε μια χώρα που το γραφειοκρατικό κόστος παραγωγής, συσκευασίας, μεσαζόντων, διοδίων, φορολογικού βάρους, διακίνησης των προϊόντων,  οδηγεί στην απώλεια της παραδοσιακής παραγωγής,  σβήνει την  πολυμορφία, τον πλούτο, την τεχνογνωσία και την ποικιλότητα, φτωχαίνει και αφανίζει σταδιακά τους μικρούς παραγωγούς. Tελικά εξαφανίζει το συγκριτικό πλεονέκτημα: την καινοτομία, τη μοναδικότητα, την αυθεντικότητα και μαζί με αυτά τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των προϊόντων με την επικράτηση εσώκλειστων, ολιγοπωλιακά δομημένων αγορών των βολεμένων που ελέγχουν το εμπόριο και την τυποποίηση, προσφέρουν σε υψηλές τιμές και εφησυχάζουν μη αντιμετωπίζοντας ανταγωνισμό. 

Είναι η νωθρή οικονομία των βολεμένων που οδηγεί στην άβουλη Δημοκρατία των βολεμένων.

Τα σύγχρονα δημόσια δίκτυα, το διαδικτυακό εμπόριο, οι φθηνές δυνατότητες διανομής, ακόμη και οι άτυποι αλλά αποτελεσματικοί τρόποι παραγωγής, διανομής και εμπορίας, επιτρέπουν την ανάπτυξη της άμεσης σχέσης μικρής κλίμακας παραγωγών με μεγάλο κοινό.

Η πολυμορφία, η διατήρηση της ποικιλότητας, η υψηλή ποιότητα, η επιβίωση των μικρών παραγωγών, η ανανέωση του ενδιαφέροντος για την πρωτογενή παραγωγή από νέους ανθρώπους που μπορούν να διασώσουν και να εξελίξουν παραδοσιακές μεθόδους, προϋποθέτουν εντελώς διαφορετική φορολογική μεταχείριση.

Χρειάζεται απλό και ευέλικτο καθεστώς εμπορίας και διακίνησης  και ισχυρή δημόσια παρέμβαση για την ενίσχυση δικτύων και μεθόδων τυποποίησης, εμπορίας και διανομής τοπικών προϊόντων με εθνική και διεθνή εμβέλεια, με ενεργές φορολογικές πολιτικές, ειδικές δράσεις στήριξης και παροχή τεχνογνωσίας. Χρειάζεται επίσης ισχυρή αντιολιγοπωλιακή πολιτική ενίσχυσης του ανταγωνισμού, με έξυπνες δράσεις. Έτσι ώστε το μικρό,  άτυπο και καινοτόμο, να βρει τον δρόμο του, να πετύχει, να μεγαλώσει και με τη σειρά του να συνεισφέρει κι αυτό με τους φόρους του στη γέννηση νέων καινοτόμων μικρών και άτυπων που θα το ανταγωνιστούν μεγαλώνοντας. Αυτός είναι ο κύκλος της δημιουργίας. 

Δεν είναι ο τροχός που πρέπει να επινοηθεί. Χώρες με ισχυρή αγροτική παραγωγή με ποικιλότητα και πλούτο μικρότερο, αναλογικά με το μέγεθος, ή αντίστοιχο με τον ελληνικό το έχουν κάνει με επιτυχία. Και όχι μόνο στην πρωτογενή παραγωγή. Είναι το κλειδί σε κάθε τομέα. Από τις ΗΠΑ, την Ολλανδία, τη Γαλλία (στην αγροτική παραγωγή) ως τη Δανία.

Εμάς μας πείθουν οι κυβερνώντες (και αντιπολιτευόμενοι) κρατιστές για το ολοκληρωτικά παράλογο: ότι θα λύσουμε το πρόβλημά μας, που είναι κυρίως πρόβλημα παραγωγής, όχι πρόβλημα κατανάλωσης, σε αντίθεση με όλο τον κόσμο, επιχειρώντας να καταγράψουμε όλες τις μικροσυναλλαγές με όρους μεγάλης επιχείρησης για να τις φορολογήσουμε αντίστοιχα και παραπάνω πριν τις σκοτώσουμε ή τις αποθαρρύνουμε οριστικά, μπας και διασώσουμε προσωρινά και για λίγο τα μυρωδάτα "δημόσια αγαθά"  του φαληρικού όρμου. 'Η μέχρι να βουλιάξουμε όλοι μέσα τους.

Οι πραγματικοί κάτοχοι του ιδιωτικοποιημένου κράτους μας, πουλάνε επιτυχώς το μόνο που το κράτος αυτό μπορεί να πουλήσει: ένα μεγάλο ψέμα και κάνουν έναν ολόκληρο λαό να αισθάνεται ενοχές για το παράλογο που τον έχουν πείσει πως είναι φυσικό. Πως κάθε ανθρώπινη παραγωγική δραστηριότητα,  μπορεί να εμπίπτει στους ίδιους κανόνες ή ακόμη και να αποτελεί αντικείμενο βαριάς κρατικής παρέμβασης και καταγραφής, ανεξαρτήτως κλίμακας, φύσης, μεγέθους.

Σαν τον απίθανο εκείνο υπουργό, τον Αλογοσκούφη, (καθηγητής οικονομίας τρομάρα του!) που βρήκε τη λύση για το χρέος: να αθροιστεί η ανεπίσημη οικονομία στην επίσημη στο σύνολό της, και να υπολογίζεται με βάση το άθροισμά τους το ποσοστό του χρέους του κράτους προς το ΑΕΠ για να μπορεί το κράτος του να δανειστεί ακόμη παραπάνω.

Η ανεπίσημη οικονομία αντιστοιχεί όχι μόνο στις παράνομες δραστηριότητες αλλά κυρίως στις μικροδραστηριότητες εκείνες που εμπίπτουν εκ φύσεως στην ιδιωτική σφαίρα των πολιτών σε ένα μη ολοκληρωτικό κράτος οργουελικού τύπου  ή/και  αυτές που το κόστος που θα δημιουργούσε η ένταξή τους στην επίσημη οικονομία θα ήταν μεγαλύτερο από το όφελος για το σύνολο της οικονομίας. Υπάρχει σε όλες τις χώρες σε σχετικά υψηλά ποσοστά που κυμαίνονται  μεταξύ 15% και 28% περίπου του ΑΕΠ στην Ε.Ε., ανάλογα με την έκταση και αποτελεσματικότητα της γραφειοκρατίας, την απλότητα και το βάρος των φορολογικών νόμων, το μέγεθος του κατά κεφαλήν εισοδήματος, αλλά και την έκταση των δραστηριοτήτων του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς των κρατικών μηχανισμών κ.λπ.

Μας διέσωσαν οι "γραφειοκράτες των Βρυξελλών ", που τραβούσαν τα μαλλιά τους, από την εμφανώς αυτοκτονική τρέλα των ηγετών ενός έθνους, που θα πλήρωνε έτσι παραπάνω φόρους και συνεισφορά  και θα εισέπραττε λιγότερα από όλους τους άλλους που βεβαίως δεν υπολογίζουν το ΑΕΠ τους με αυτόν τον τρόπο. Μόνο και μόνο για να αρπάξουν τα εύκολα δανεικά από τις αγορές κεφαλαίων (δηλαδή από το μέλλον μας και των παιδιών μας) για κάνα χρόνο ακόμη, να διορίσουν και ν' αγοράσουν μερικά ψηφαλάκια παραπάνω, να "τακτοποιήσουν" από εδώ και από εκεί. Έτσι, αφού αυτό δεν έπιασε, άρχισαν μετά τα πιο χοντρά ψέματα. Απλώς δήλωναν τα νούμερα που ήθελαν. Η συνέχεια είναι γνωστή.

Οι απλές συναλλαγές της φυσιολογικής ανεπίσημης οικονομίας δεν είναι απώλεια, είναι κέρδος για όλους: είναι παραγωγή που δεν χάνεται, άνθρωποι που απασχολούνται, και αναπόφευκτα τελικά εντάσσονται στην επίσημη οικονομία στο επόμενο στάδιο της παραγωγής, στην απόδειξη ή τιμολόγιο στον επόμενο πελάτη ή στον τελικό καταναλωτή. Είναι συναλλαγές που εμπίπτουν στην ιδιωτική σφαίρα, αλλά και συναλλαγές που το κόστος "επισημοποίησης" είναι μεγαλύτερο από το πιθανό όφελος και για τον συνολικά παραγόμενο πλούτο και για το κράτος το ίδιο. Είναι ακόμη - και κυρίως-  ιδέες που βρίσκουν τόπο και χώρο να γεννηθούν, να αποτύχουν και να ξαναγεννηθούν, ώσπου να μεγαλώσουν. Που αλλιώς δεν θα γεννιούνταν ποτέ. Είναι μια κουλτούρα δημιουργίας, είναι μη αποστειρωμένα όνειρα. Κάτι σαν εκείνα τα μικρά λαμπερά κυβάκια φέτα στο φθηνό σακουλάκι τροφίμων.

Η εικόνα του παιδιού αυτού που περνάει την Κυριακή του κατακαλόκαιρο γυρνώντας τις βροχερές δυτικές  συνοικίες της Αθήνας με έναν φίλο πάνω στο μηχανάκι, όχι για να ζητιανέψει, να κλέψει, να σπάσει ή σκοτώνοντας την ώρα του πάνω από έναν καφέ πληρωμένο από τον μισθό του μπαμπά, που ίσως να πληρώνει νοίκι για να φοιτήσει, που έχει δικά του όνειρα κι ελπίδες, μου έφτιαξε τη μέρα.

Είναι κατά κάποιο τρόπο, όπως λέει κι ο Σαββόπουλος, η εικόνα "της  Ελλάδας που αντιστέκεται, της Ελλάδας που επιμένει … κι όποιος δεν καταλαβαίνει, δεν ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει".

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος

Εικόνες: ζωγραφιές του Θεόφιλου