Γιατί οι Podemos («Μπορούμε») αρχίζουν να μην μπορούν;

Άρθρο του Ignacio Urquizu, καθηγητή Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Universidad Complutense της Μαδρίτης και συντονιστή στο σεμινάριο πολιτικής ανάλυσης της Metroscopia στην El Pais.

Οι έρευνες που δημοσιεύονται τις τελευταίες εβδομάδες δείχνουν μια σαφή μείωση της απήχησης των Podemos. Έτσι, σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα της Metroscopia, μετά το ανώτατο επίπεδο στην αρχή του χρόνου, με ένα 28,2%, στις τελευταίες δημοσκοπήσεις βρίσκονται στο 22,1%. Μια πτώση 6 μονάδων. Αλλά, αν μείνουμε στα αποτελέσματα των αυθόρμητων απαντήσεων των πολιτών, η πτώση της πρόθεσης ψήφου είναι πολύ μεγαλύτερη, περνώντας από 22,2% τον Νοέμβριο στο 12,8% την περασμένη βδομάδα, σύμφωνα με μια εσωτερική δημοσκόπηση της Metroscopia.

Σε αυτή την κάθοδο πρέπει να προστεθεί ένα νέο στοιχείο. Σύμφωνα με αυτή τη δημοσκόπηση οι Podemos έπαψαν να είναι η πρώτη δύναμη την περασμένη εβδομάδα στην πρόθεση ψήφου, κάτι που συνέβαινε εδώ και έξι μήνες.  Όλα δείχνουν πως οι "Μπορούμε" άρχισαν να μην μπορούν. Το ερώτημα που προκύπτει είναι «τι συνέβη στο κόμμα του Pablo Iglesias;»

Σίγουρα δεν υπάρχει μόνο ένας παράγων που μπορεί να εξηγήσει πλήρως αυτή την πτώση, αλλά ένα σύνολο συνθηκών.  Η πρώτη αφορά αυτό που αποκαλείται «παλιά πολιτική». Στη σύντομη ζωή των Podemos, πολλά από τα ελαττώματα που οι ίδιοι χρέωναν στα παλιά κόμματα έκαναν την εμφάνισή τους στην οργάνωση των Iglesias, Errejón και Bescansa. Επεισόδια όπως η περίπτωση του Monedero (σ.τ.μτφ. ο οποίος απέκρυψε από την εφορία εισοδήματα από τη χούντα της Βενεζουέλας και άλλα καθεστώτα των οποίων υπήρξε σύμβουλος στη Λατινική Αμερική) ή οι εσωτερικές διαμάχες για τον έλεγχο της οργάνωσης μας θυμίζουν τα προβλήματα πίσω από την απέχθεια των πολιτών για το (δεξιό ) Partido Popular και το Σοσιαλιστικό κόμμα.

Βεβαίως, το λάθος υπήρξε στην εμμονή στη διάκριση ανάμεσα στην «παλιά» και «καινούργια» πολιτική, σαν ως εκ θαύματος μια νέα εποχή στη δημοκρατία μας θα έκανε να εξαφανιστούν τα συστατικά στοιχεία της εξουσίας. Από την εποχή που οι κοινωνίες οργανώνονται πολιτικά, οι μάχες για την πρόσβαση στην εξουσία και η κατάχρησή της επίσης υπήρξαν παρόντα.  Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα χαρακτηριστικά της εξουσίας είναι επιθυμητά,  αλλά πως πρέπει να συμβιώσουμε. Αλλά οι Podemos αμάρτησαν στους εξαρχής σχεδιασμούς τους λέγοντας πως αυτοί είναι ο Αδάμ, πως για πρώτη φορά ξεκινά με αυτούς κάθε τι, και ότι τίποτε δεν θα μείνει από την εξουσία όπως τη γνωρίζαμε. Έτσι, μόλις έχασαν την αθωότητά τους, αυτό ακριβώς που τους ανέβασε στις δημοσκοπήσεις μπορεί να γυρίσει εναντίον τους και αρκετοί πολίτες που περίμεναν να δουν το κόμμα αυτό ως κάτι διαφορετικό μπορεί να τους εγκαταλείπουν ως αποτέλεσμα μιας κάποιας απογοήτευσης.

 Ο δεύτερος παράγοντας  που βρίσκεται ίσως πίσω από την κάθοδο των Podemos έχει να κάνει με το βάρος όσων τους στηρίζουν. Ειπωμένο αλλιώς, η πρόθεση ψήφου σε αυτό το κόμμα, (όπως και στους Ciudadanos) είναι μια ψυχολογία. Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο δεξιό PP και στο σοσιαλιστικό PSOE σε σχέση με τους Ciudadanos και τους Podemos είναι πως τα πρώτα είναι πολιτικά κόμματα ενώ τα δεύτερα για την ώρα είναι μόνο αυτό: ψυχολογία. Σίγουρα αυτή η διάκριση δίνει ένα πλεονέκτημα στους νέους πολιτικούς σχηματισμούς.  Για τον λόγο αυτό ανέβηκαν στον αφρό των δημοσκοπήσεων: γιατί είναι ο αντικατοπτρισμός  της επιθυμίας των πολιτών, αλλά δεν είναι προϊόν δομημένων και εγκατεστημένων οργανώσεων σε όλη τη χώρα.

Και ποια είναι η ψυχολογία των Ισπανών; Όσο δεν έχουν ακόμη ξεχωρίσει συμπαγή ηγετικά στοιχεία ικανά να διαγνώσουν τι μας συμβαίνει και τι τάσεις έχουμε ως κοινωνία, οι πολίτες είναι εντελώς αποπροσανατολισμένοι. Και αυτή η σύγχυση τρέφει και τους Podemos και τους Ciudadanos στην πρόθεση ψήφου. Όμως υπάρχει και ένα δεύτερο χαρακτηριστικό, που επίσης καθορίζει την ψυχολογία των Ισπανών: η μεταβλητότητα. Η ταχύτητα με την οποία συμβαίνουν τα γεγονότα του τελευταίου καιρού κάνει την κοινή γνώμη να μεταβάλλεται με μεγάλη ευκολία. Γι’ αυτό δεν πρέπει να μας παραξενεύει ότι μια άνοδο στους ουρανούς με μεγάλη ταχύτητα μπορεί να ακολουθήσει μια κάθοδος στη γη, εξίσου γρήγορη.

Ο τρίτος λόγος που εξηγεί την ευκαιρία που χάνουν οι Podemos είναι η διαδικασία κατασκευής και στρατολόγησης στελεχών. Πολλά από τα περιφερειακά και τοπικά κοινοβούλια και συμβούλια τροφοδοτούνται από παλιά μέλη της Ενωμένης Αριστεράς (σ.τ.μφ. Izquierda Unida, ένα κόμμα που μοιάζει με το παλιό ΚΚΕες και Συνασπισμό), της Αντικαπιταλιστικής Αριστεράς κ.λπ. Στην πραγματικότητα, οι βασικοί ηγέτες των Podemos προέρχονται από αυτές τις πολιτικές οργανώσεις. Αυτό το πρόβλημα δεν είναι μικρής σημασίας. Έχουν  εγκαταλείψει την παλιά ιδεολογία τους αλλάζοντας σύμβολα; Ή συνεχίζουν να υπερασπίζονται στόχους και λογικές της άκρας αριστεράς, από την οποία και προέρχονται;

Η απάντησή τους σε αυτές τις αμφιβολίες ήταν να αλλάξουν κουβέντα, να στείλουν την μπάλα σε άλλο γήπεδο, λέγοντας πως το σημαντικό δεν είναι να είσαι αριστερός ή δεξιός αλλά το να υπερασπιζόμαστε τον λαό απέναντι σε μια ολιγαρχία, μια κάστα.  Έτσι κατασκεύασαν έναν πολιτικό λόγο που φεύγει από τους παραδοσιακούς άξονες της πολιτικής και ιδεολογικής σύγκρουσης, τοποθετώντας το παιχνίδι σε ένα άλλο σκηνικό.  Αλλά το βέβαιο είναι πως, παρά τις προσπάθειές τους, οι πολίτες τούς τοποθετούν στο 2,2 της κλίμακας Αριστερά – Δεξιά, με 0 την Άκρα Αριστερά και 10 την Άκρα Δεξιά. 

Aντιθέτως, σε αυτή την ίδια δημοσκόπηση η μέση ιδεολογική τοποθέτηση των Ισπανών είναι πολύ εγγύτερα σε θέσεις μετριοπαθείς, στο 4,7 (σ.τ.μφ. εκεί ακριβώς,  στο 5, όπου έχουν τοποθετηθεί οι αντίπαλοί τους φιλελεύθεροι Ciudadanos, που σε αντίθεση με τους Podemos δείχνουν να ανέρχονται). Στην πραγματικότητα, αυτό είναι το ιδεολογικό πεδίο της Ισπανικής κοινωνίας  μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.

Αλλά δεν είναι μόνο θέμα του πού  τοποθετούν οι Ισπανοί τους Podemos στις δημοσκοπήσεις. Οι εκλογές στην Ανδαλουσία τον περασμένο μήνα αποκάλυψαν ότι  ο χώρος που κατέλαβαν είναι αυτός που είχε καταλάβει κάποτε η Izquierda Unida, στα πιο καλά της χρόνια. Εάν αθροίσουμε τις ψήφους που πήραν οι Podemos και η Izquierda Unida στις 22 Μαρτίου, βλέπουμε ότι προσεγγίζουν το 21,7% και 20 έδρες. Αυτά τα νούμερα είναι παρόμοια με αυτά που πήρε η IU την καλύτερη στιγμή της, στις περιφερειακές εκλογές το 1994.

Εν κατακλείδι, οι ορθές διαπιστώσεις που είχαν κάνει οι ηγέτες των Podemos στη διάγνωση του τι συμβαίνει στην Ισπανική κοινωνία σε αυτή την κρίση, φαίνεται να βρίσκονται απέναντι σε παράγοντες που τους εμποδίζουν να εκμεταλλευτούν το παράθυρο ευκαιρίας που ανοίχτηκε.

Σίγουρα σε αυτούς τους τρεις παράγοντες που προαναφέρθηκαν, ο πιο σημαντικός είναι η απουσία ενός πολιτικού σχεδίου που να το μοιράζεται η πλειοψηφία των πολιτών.

Όπως οι δημοσκοπήσεις δείχνουν καθαρά, τα τελευταία 35 χρόνια οι Ισπανοί τοποθετούνται πλειοψηφικά στην κεντροαριστερά, πολύ μακριά από ακραίες θέσεις. Επιπλέον, καρπός αυτής της μετριοπάθειας είναι πως τα δεδομένα δείχνουν ότι η κοινή γνώμη  δεν θέλει την πλήρη ρήξη με αυτό το παρελθόν, ενώ αντιθέτως οι πολίτες ελπίζουν πως τα προβλήματά μας ως χώρα θα βρουν μια λύση.  Αυτό συνεπάγεται βαθιές μεταρρυθμίσεις αλλά σε καμία περίπτωση να βάλουμε στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας την καλύτερη περίοδο της σύγχρονης ιστορίας μας.

Αλλά το να παραδεχτούν αυτές τις αντιλήψεις θα προϋπέθετε ότι οι ηγέτες των Podemos θα εγκατέλειπαν τις ιδέες που υποστηρίζουν τώρα, πριν αυτές γίνουν αντιληπτές από το σύνολο των Ισπανών. Εάν το έκαναν, όμως, θα απέρριπταν τις ιδεολογικές τους πεποιθήσεις μπροστά στον εκλογικό πραγματισμό,  θα ταυτίζονταν τελικά με την «παλιά πολιτική». Όποιον δρόμο και να πάρει το κόμμα του Pablo Iglesias θα βρει μια τεράστια δυσκολία. Βρίσκεται όμως σίγουρα απέναντι στο παλιό δίλημμα που αντιμετώπισε η Αριστερά. Και το οποίο, κατά βάθος, ανάγεται στο ότι σχεδόν τα πάντα έχουν ξανασυμβεί.

Σχόλιο: 

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος

Το άρθρο παρέχει τροφή για σκέψη και για προσεκτικές συγκρίσεις.

Παρά τις ομοιότητες της Ισπανικής πολιτικής κατάστασης με την Ελληνική, αυτό που κάνει ίσως τη διαφορά είναι ότι η Ισπανική «παλιά πολιτική», παρά τα προβλήματα της διαφθοράς, της δημιουργίας κάστας, της αδυναμίας δομικών μεταρρυθμίσεων,  υπήρξε πιο υπεύθυνη κατά τη διάρκεια της κρίσης από τις αντίστοιχες Ελληνικές πολιτικές δυνάμεις. Ο σοσιαλιστής Zapatero παρέδωσε μια αδύναμη οικονομία στον δεξιό  Rajoy, χωρίς πολλές αντιστάσεις και δίχως δημαγωγία. Και αυτός εφάρμοσε την πολιτική που συμφώνησε με τους Ευρωπαίους αναλαμβάνοντας το κόστος, με τη σιωπηρή στήριξη των σοσιαλιστών στα βασικά της στοιχεία.

Με δυο λόγια, δεν υπήρξε ούτε το "λεφτά υπάρχουν" του κ. Παπανδρέου, ούτε ο εθνικιστικός αντιευρωπαϊκός και αντιμνημονιακός λόγος του κ. Σαμαρά των Ζαππείων, που άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου, νομιμοποιώντας την αντιμνημονιακή ρητορική της Άκρας Δεξιάς και της Άκρας Αριστεράς. Μεταφέροντας την κουβέντα στο γήπεδο  στο οποίο έκτοτε παίζουν μπάλα τα άκρα. 

Δεν ήταν τόσο καιροσκόποι οι Ισπανοί παλιοί πολιτικοί, τόσο τυχοδιώκτες, τόσο ασυνείδητοι, τόσο (συγγνώμη για την έκφραση αλλά δεν βρίσκω άλλη καταλληλότερη) καθίκια, όσο οι δικοί μας. Που ακόμη και σήμερα, αυτoί που έφεραν τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ στην εξουσία  παραμένουν γατζωμένοι, ελπίζοντας να ξαναβγούν στον αφρό από την καταστροφή. 

Αυτό επέτρεψε και στη χώρα τους να μη διαλυθεί, να στηριχθεί στα πόδια της, και στα κόμματά τους να επιβιώσουν. Και ταυτόχρονα, όπως φαίνεται, και στο Νέο να γεννηθεί στον χώρο του φιλελεύθερου προοδευτικού κέντρου. Δεν μπορεί κανείς να παραγνωρίσει επίσης την αδυναμία του φιλελεύθερου προοδευτικού χώρου στην Ελλάδα να δημιουργήσει καθαρή εικόνα και ηγεσία στη χώρα μας. 

Ταυτόχρονα στη χώρα μας κατέρρευσε το σοσιαλιστικό κόμμα , που αποτελεί αναγκαίο στοιχείο μιας μετριοπαθούς Δημοκρατίας, αφήνοντας χώρο στον αριστερισμό. Και κινδυνεύει να καταρρεύσει πλήρως και η μετριοπαθής δεξιά, με αντίστοιχες συνέπειες. 

Ενώ οι πολιτικές δυνάμεις που πρέπει να γεμίσουν τα τρία εμφανή κενά δεν είναι ακόμη ούτε έτοιμες, ούτε ισχυρές, ούτε έχουν σαφή ταυτότητα, ούτε φαίνονται σε θέση να προτείνουν τα αντίστοιχα μετριοπαθή, καθαρά και διακριτά σχέδιά τους για τη χώρα. Δηλαδή, αυτά που απαιτούνται για να ταυτιστούν μαζί τους οι πολίτες και να επανέλθει η μπάλα στο γήπεδο του δημοκρατικού διαλόγου, της σύγχρονης δημοκρατικής αντιπαράθεσης και της ρεαλιστικής Ευρωπαϊκής  σύνθεσης.

Μετάφραση: 

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος από την El Pais