Τύραννος ή Μάρτυρας;

Émile M. Cioran

Όταν αρνείται κανείς να δεχθεί την εναλλάξιμη φύση των ιδεών, το αίμα κυλά... Κάτω από τις αποφασιστικές δηλώσεις ορθώνεται μια γροθιά, τα φλογισμένα μάτια που προοιωνίζονται τον φόνο. Ποτέ ένα πνεύμα διστακτικό, αμλετικό, δεν υπήρξε κακόηθες, ολέθριο: η αρχή του κακού βρίσκεται στην υπερβολή της θέλησης, στην ανεπάρκεια της αταραξίας, στην προμηθεϊκή μεγαλομανία μιας ράτσας που ψοφάει για ιδανικά, που ξεσαλώνει με πεποιθήσεις και που έχοντας επιδοθεί στο να αποδιώξει την αμφιβολία και τη ραστώνη – διαστροφές πιο ευγενείς από όλες τις αρετές της – στρατεύθηκε στον δρόμο του χαμού στην ιστορία, σε αυτό το χυδαίο μείγμα κοινοτοπίας και αποκάλυψης....

Οι βεβαιότητές τους αφθονούν. Εξοντώστε τις, εξοντώστε κυρίως τις συνέπειές τους: θα αποκαταστήσετε τον παράδεισο. Τι άλλο αντιπροσωπεύει η Έκπτωση από τον παράδεισο, αν όχι το κυνήγι της μιας αλήθειας μαζί με τη σιγουριά ότι έχει βρεθεί, την εγκαθίδρυση ενός δόγματος; Ο φανατισμός προκύπτει ως αποτέλεσμα – ένα κεφαλαιώδες ελάττωμα που προσφέρει στον άνθρωπο τη γεύση της αποτελεσματικότητας, της προφητείας, του τρόμου - μια λυρική λέπρα με την οποία μολύνει τις ψυχές, τις υποτάσσει, τις διαλύει, τις εμπνέει….

Δεν του ξεφεύγουν παρά μόνον οι σκεπτικοί (ή οι οκνηροί και οι εστέτ), διότι αυτοί δεν προτείνουν τίποτε. Αληθινοί ευεργέτες της ανθρωπότητας, αποδομούν τη στράτευση αναλύοντας το ντελίριο. Αισθάνομαι πολύ ασφαλέστερος δίπλα σε έναν Πύρρωνα παρά σε έναν Άγιο Παύλο, διότι μια σοφία που καταχερίζει είναι πολύ πιο απαλή από μια ξεσαλωμένη αγιότητα. Σε ένα ξαναμμένο πνεύμα ξαναβρίσκουμε μεταμφιεσμένο τον θηρευτή. Δεν γνωρίζουμε καλά καλά πώς να ξεγλιστρήσουμε από τα νύχια του προφήτη.

Όταν υψώνει τη φωνή, είτε είναι στο όνομα των ουρανών, είτε της πόλης, ή με όποια άλλη πρόφαση, απομακρυνθείτε: σάτυρος της μοναξιάς σας, δεν σας συγχωρεί ότι ζείτε πέρα από τις δικές του αλήθειες και τα δικά του ξεσπάσματα. Την υστερία του, το καλό του, θέλει να το μοιραστείτε μαζί του, να σας το επιβάλει, να σας παραμορφώσει. Ένα ον κυριευμένο από μια πίστη που δεν προσπαθεί να βρει τρόπο να τη μεταδώσει στους άλλους είναι ένα φαινόμενο ξένο εκεί που η εμμονή της Σωτηρίας πνίγει την ανάσα της ζωής. Κοιτάξτε γύρω σας: παντού κάμπιες στο κουκούλι που κατηχούν: κάθε θεσμός μεταφράζει μια αποστολή. Τα δημαρχεία έχουν το απόλυτό τους, όπως και οι ναοί. Η Διοίκηση με τους κανονισμούς της – μεταφυσική για πιθήκους…. Όλοι προσπαθούν να γιατρέψουν τη ζωή όλων: οι ζητιάνοι, ακόμη και οι ίδιοι οι αθεράπευτοι ασθενείς. Τα πεζοδρόμια και τα νοσοκομεία του κόσμου ξεχειλίζουν από μεταρρυθμιστές. Η επιθυμία να γίνει κανείς η πηγή των γεγονότων λειτουργεί σαν διανοητική διαταραχή ή σαν ηθελημένη κατάρα. Η κοινωνία – μια κόλαση από διασώστες! Κείνο που έψαχνε ο Διογένης με το φανάρι του, ήταν μονάχα έναν αδιάφορο.

Μου αρκεί να ακούσω κάποιον να μιλάει για ιδανικά, αύριο, φιλοσοφία, όταν τον ακούω να λέει «εσείς» με μια διαβεβαιωτική ευκαμψία, να επικαλείται τους «άλλους» και να ανακηρύσσεται εκφραστής τους, για να τον θεωρήσω αμέσως εχθρό μου. Βλέπω έναν αποτυχημένο τύραννο, έναν περίπου δήμιο, τόσο μισητό όσο οι μεγάλοι τύραννοι, οι δήμιοι υψηλής κλάσης. Είναι γιατί κάθε πίστη ασκεί μια μορφή τρόμου, που γίνεται περισσότερο φοβερή, πιο φοβερή όσο πιο «καθαροί» είναι οι φορείς της. Δυσπιστούμε με τους εκλεπτυσμένους, τους κατεργάρηδες, τα πειραχτήρια. Κι όμως δεν μπορούμε να τους χρεώσουμε καμία από τις μεγάλες στρεβλώσεις της Ιστορίας. Μη πιστεύοντας σε τίποτα, δεν ψαχουλεύουν στις καρδιές σας ούτε στις βαθύτερες σκέψεις σας. Σας εγκαταλείπουν στη χαλαρότητά σας, στην απελπισία ή στην αχρηστία σας. Η ανθρωπότητα τους χρωστά τις λίγες στιγμές ευμάρειας που έχει ζήσει, είναι αυτοί που σώζουν τους λαούς που οι φανατικοί βασανίζουν και οι «ιδεαλιστές» ερειπώνουν. Δίχως δόγμα δεν έχουν παρά καπρίτσια και συμφέροντα, βίτσια καλόβολα, χίλιες φορές πιο υποφερτά από τον δεσποτισμό των αδιάσειστων αντιλήψεων, καθώς εντέλει όλες οι συμφορές στη ζωή προέρχονται από μια «συγκεκριμένη αντίληψη της ζωής». Κάθε επιτυχημένος πολιτικός θα έπρεπε να εμβαθύνει κάπως στους αρχαίους σοφιστές και να πάρει μαθήματα τραγουδιού – και ολίγα διαφθοράς…

Ο φανατικός, αντιθέτως, είναι αδιάφθορος: εάν για μια ιδέα σκοτώνει, μπορεί επίσης να σκοτωθεί γι' αυτή. Και στις δύο περιπτώσεις, τύραννος ή μάρτυρας, είναι ένα τέρας. Δεν υπάρχουν όντα πιο επικίνδυνα από αυτά που έχουν υποφέρει για μια πεποίθηση: οι μεγάλοι διώκτες στρατολογούνται ανάμεσα στους μάρτυρες που δεν αποκεφαλίστηκαν. Αντί να μειώνουν τη δίψα για εξουσία, τα βάσανα τη φτάνουν στα άκρα. Ακόμη και το πνεύμα αισθάνεται πολύ καλύτερα στην κοινωνία ενός φανφαρόνου παρά σε αυτήν ενός μάρτυρα, ενώ τίποτε δεν το απωθεί τόσο όσο το θέαμα κάποιου που πεθαίνει για μιαν ιδέα. Μπαϊλντισμένο και αυτό από το υποβλητικό θέαμα των σφαγών, ονειρεύεται μια επαρχιακή βαριεστημάρα στην κλίμακα του σύμπαντος, μια ιστορία όπου η σταθερότητα θα ήταν τόση που η αμφιβολία θα διαγραφόταν ως γεγονός και η ελπίδα ως συμφορά.

Émile M. Cioran, "Σύνοψις της αποσύνθεσης", Gallimard, 1949.

____________________________

Από έναν αμετανόητο σκεπτικιστή που άγγιξε τη σκοτεινή πλευρά και επέστρεψε από αυτήν, την εποχή των μεγάλων φανατισμών.

Εκείνο που ο συγγραφέας δεν εντόπισε ως πιθανότητα είναι να είναι κανένας και φανατικός και διεφθαρμένος ταυτόχρονα. Θα του φαίνονταν άτοπο, αδύνατο, αντιφατικό. Είναι και τούτο μια ρωμέικη ιδιαιτερότητα, εντέλει, ενδεχόμενα οφειλόμενη στο αβαθές των πίστεων, της παιδείας και των πεποιθήσεων.

Θα μπορούσε να το δει κανείς ως απόλυτη ατυχία ή ως μιας μορφής τύχη. Η ιστορία θα δείξει.

Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος

Μετάφραση από τα Γαλλικά: Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος