Εσύ πόση ελευθερία αντέχεις;

Σήμερα στη Γαλλία συνέβη κάτι ιδιαίτερο: πάνω από ένα εκατομμύριο, κάποιοι μιλούν για ενάμισι εκατομμύριο ανθρώπους στο Παρίσι,  διαδήλωσαν ειρηνικά από την Πλατεία της Δημοκρατίας στην Πλατεία του Έθνους, κοντά τριάμισι εκατομμύρια σε όλη τη χώρα, μαζί με δεκάδες ηγέτες κρατών και πνευματικούς αρχηγούς των δογμάτων.

Σε μια τελετουργία του δρόμου, δεκάδες εκατοντάδες χιλιάδες άθεοι, χριστιανοί, μουσουλμάνοι, εβραίοι, βουδιστές, κάθε εθνικής καταγωγής, που ζουν στη Γαλλία, σαν να ορκίστηκαν ξανά πίστη στα κοινά ιερά: τη Δημοκρατία και την Ελευθερία της έκφρασης. Αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν περήφανοι la République.

Αξίες που βρήκαν γενέθλιο τόπο  πάνω από διακόσια χρόνια πριν στον ίδιο μέρος, εκείνο το μοναδικό 1789, κι άνοιξαν το μονοπάτι σε ό,τι δύσκολο,  αιματηρό αλλά κι ελπιδοφόρο ακολούθησε στην Ευρώπη και στην ανθρωπότητα.

Παράξενο πράγμα μοιάζει και τούτο: τα θύματα των φανατικών ισλαμιστών, οι οποίοι ζούσαν στο περιθώριο των ίδιων τους των κοινοτήτων και στο μυαλό τους πολεμούσαν το "σύστημα", ήταν απλοί άνθρωποι, μουσουλμάνοι, εβραίοι, χριστιανοί, άθεοι, κομουνιστές, φιλελεύθεροι, αναρχικοί. Ήταν ο μουσουλμάνος αστυνομικός, πατέρας ενός κοριτσιού ενός έτους, που, παρά το ότι δεν χώνευε τα προκλητικά σκίτσα, αδιαφόρησε γι 'αυτά και υπερασπίστηκε με τη ζωή του τις αξίες της Δημοκρατίας κάνοντας το καθήκον του. Ήταν οι αμφισβητίες και αντεξουσιαστές σκιτσογράφοι, που συνειδητά προκαλούσαν κάθε καταπιεστική ανάμειξη όλων των θρησκειών στη ζωή των ανθρώπων μέσω κατασταλτικών μηχανισμών. Θυμίζοντας στον κόσμο τη βαθιά γαλλική (και ευρωπαϊκή) αντίληψη, που ρίζωσε από την εποχή του Διαφωτισμού και πήρε αιώνες για να βλαστήσει, πως καμιά θρησκεία δεν έχει δικαίωμα να ανακατεύεται στην πολιτική και να ασκεί εξουσία μέσω του κράτους, γιατί γίνεται επικίνδυνη για την ελευθερία.

Οι ανατρεπτικοί σκιτσογράφοι που αμφισβητούσαν την εξουσία θα ένιωθαν ίσως κάπως άβολα αν έβλεπαν, από εκεί που βρίσκονται σήμερα, εκατομμύρια ανθρώπους όλων των θρησκευτικών κοινοτήτων και την πολιτική ηγεσία τους (αυτούς που σατίριζαν) να υπερασπίζονται με αποφασιστικότητα τη δική τους ελευθερία να τους σατιρίζουν, υψώνοντας τα σύμβολα με τα οποία οι ίδιοι -ορθά- αστειεύονταν: την μπλε λευκή και κόκκινη σημαία στα χέρια και την Marseillaise στο στόμα και στην καρδιά συμπατριωτών τους μουσουλμάνων, εβραίων, χριστιανών, βουδιστών, αθέων.

Σαν να άγγιξε τούτο το φριχτό έγκλημα μια βαθιά χορδή των Γάλλων, που σχεδόν ξέχασαν τις διαφορές και τα άλλα προβλήματά τους για λίγο. Όπως και των Ευρωπαίων και των Δυτικών. Και μέσα από αυτούς σαν να δόνησε κάτι στην καρδιά όλων των ανθρώπων που αισθάνονται μέρος του σύγχρονου κόσμου. Του φιλελεύθερου κόσμου που όσο  ευάλωτος μοιάζει στη βία παρανοϊκών ιδεοληπτικών μειοψηφιών, που επιχειρούν να σπείρουν το μίσος ανάμεσα στις θρησκευτικές και εθνικές κοινότητες, τόσο ασύγκριτα ισχυρότερος γίνεται όταν ενώνεται πίσω από αξίες υπέρτερες, αυτές επάνω στις οποίες έχει θεμελιώσει την ισχύ του: τον Ανθρωπισμό, την Ανεκτικότητα, την Ελευθερία.   

Αυτοί οι φανατικοί (έστω και άθελά τους) πέτυχαν κάτι απίθανο, κάτι που το φτωχό μυαλό τους δεν θα μπορούσε να διανοηθεί. Αντί να τρομοκρατήσουν, κατόρθωσαν να κινητοποιήσουν πίσω από ένα μικρό προκλητικά σατιρικό και ανατρεπτικό περιοδικό που λίγες μέρες πριν ελάχιστοι στον κόσμο γνώριζαν, ακόμη και αυτούς που η σάτιρά του στόχευε, ενοχλούσε ή άφηνε αδιάφορους. Να τους κάνουν να κρατούν πανώ δηλώνοντας je suis Charlie.

Τούτοι οι κακορίζικοι ισλαμοχούλιγκαν, που βρήκαν δρόμο και νόημα στη ζωή τους μέσα από το έγκλημα και το μίσος, έκαναν φανερό τον αληθινό στόχο κάθε φανατισμού, τον θεμέλιο λίθο της Δημοκρατίας: την ελευθερία του λόγου.

Μισοφώτισαν έτσι και πάλι στα μάτια της ανθρωπότητας, έστω με το ματωμένο φως των θυμάτων τους, τις αξίες που αποτελούν τον αληθινό στόχο κάθε ολοκληρωτισμού, κάθε ανοιχτά ή συγκαλυμμένα φανατικού, από τους εκτελεστές του Παρισιού στο όνομα ενός Θεού που δεν γνωρίζουν ως τον φανατικό ισλαμόφοβο Νορβηγό Anders Breivik. 

Είναι σίγουρο όμως πως το φως αυτό αρκεί για να δούμε όλοι την αλήθεια; Όχι μάλλον.

Τίποτε δεν είναι λιγότερο βέβαιο από το ότι δεν θα υπάρξουν άλλα χτυπήματα, άλλοι αθώοι που γίνονται στόχοι φανατικών κάθε είδους, μόνο και μόνο γιατί εκφράζονται κατά πώς νομίζουν σωστό ή γιατί η ζωή τους δεν είναι συμβατή με τα πρότυπα κάποιου άλλου που τα θεωρεί καθολικά και θέλει να τους τα επιβάλει με το στανιό. Ή γιατί απλώς έκαναν τη δουλειά τους. Ή γιατί έτυχε να βρεθούν στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή.  Ή γιατί αντιπροσωπεύουν ό,τι μισεί και κατά βάθος φθονεί ο φανατικός, σαν τα παιδάκια στο σχολείο του Πακιστάν ή τους νέους Νορβηγούς στην Ουτουάγια: την παιδεία, την αμφιβολία, την πρόοδο.

Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι το στιγμιαίο αυτό φως θα είναι αρκετό για να αποτρέψει οριστικά τις απειλές για την ελευθερία όλων μας.

Ήδη ανάμεσα στους επίσημους διαδηλωτές βρίσκονταν υποκριτικά τρυπωμένοι και ευρωπαίοι (στα όρια της Ευρώπης μερικοί) που περιορίζουν συστηματικά την ελεύθερη έκφραση στις χώρες τους, όπως εκπρόσωποι του αυταρχικού καθεστώτος Πούτιν ή του ιδιόμορφου καθεστώτος της Ουγγαρίας του Viktor Orban, που έχει περάσει τον έλεγχο του τύπου στα χέρια ενός συμβουλίου ελεγχόμενου από το κυβερνών κόμμα Fidesz. ΄Η του καθεστώτος του Ερντογάν, που επιχειρεί να λογοκρίνει το διαδίκτυο ως εχθρικό εργαλείο, ίσως σε λίγο και ως όργανο του σατανά.

Η ελευθερία όμως δεν είναι ποτέ δεδομένη. Είναι μια διαρκής οδυνηρή αλλά κι ελπιδοφόρα διαπραγμάτευση.

Η ζυγαριά γέρνει κάθε φορά από τη μια ή την άλλη πλευρά ανάλογα τις δυνάμεις, την παιδεία, την καλλιέργεια, στη διαρκή σύγκρουση  του ανθρώπου με τον αυτοκαταστροφικό του εαυτό, στη μάχη του λογικού και καλοπροαίρετου που πολιορκείται διαρκώς από τον φόβο και τον φθόνο.

Αν οι κακούργοι του Παρισιού  συνέβαλαν σε κάτι στη μίζερη και άδικη ζωή τους που πήγε στα χαμένα - και ίσως και να τους χρωστάμε χάρη γι' αυτό - είναι ότι μας έκαναν να δούμε ότι το μίσος και ο φόβος έχει ανάγκη να κυριεύσει όλες τις πλευρές για να θριαμβεύσει. Δεν αρκεί μόνον αυτός που το σπέρνει με βία. Πρέπει να κατορθώσει να προκαλέσει την έχθρα και το μίσος απέναντι για να παράγει μαζικά φανατικούς ανάμεσα στους απλούς ανθρώπους, ομοθρήσκους ή ομοϊδεάτες, τροφοδοτώντας τον φαύλο κύκλο της συμφοράς. Το μίσος, όταν δεν βρίσκει ανταπόκριση από άλλο μίσος και φόβο, αλλά συναντάει απέναντί του το κουράγιο, την ενότητα, την κατανόηση και την αποφασιστικότητα, τότε μαραίνεται, μαραζώνει και τελικά πεθαίνει πάντα ηττημένο. 

Εμείς οι νεοέλληνες, αλήθεια, πίσω από τους παραμορφωτικούς καθρέφτες των μύθων και των φόβων μας, των απαγορεύσεων και της υποκρισίας μας, της φθονερής εμμονής μας για την ελευθερία του άλλου, τι καταλάβαμε από την αντίδραση των Γάλλων;

Πόση ελευθερία αντέχουμε άραγε; Πόση ελευθερία αξίζουμε στ' αλήθεια; 

Η απάντηση στην ερώτηση αυτή θάπρεπε να μας προκαλεί βαθιά ανησυχία. 

Γιώργος Γιαννούλης Γιαννουλόπουλος 


Εικόνα από την  Libération