Εμείς και οι ιδέες μας

Η τύχη που επιφύλαξαν οι σύγχρονοι κάτοικοι
της Αθήνας στο Στενό
που άλλαξε την ιστορία της ανθρωπότητας

Πριν από εικοσιπέντε αιώνες, τον Σεπτέμβριο του 480 π.Χ, συνέβη κάτι που άλλαξε την τροπή της ανθρώπινης ιστορίας. Η τεράστια Περσική αυτοκρατορία, η υπερδύναμη της εποχής, που εκτεινόταν από τη Θράκη και την Αίγυπτο ως τη σημερινή Ινδία, εισέβαλε στην Ελλαδική χερσόνησο αποφασισμένη να εξολοθρεύσει την Αθηναϊκή Δημοκρατία, που δέκα χρόνια νωρίτερα την είχε ταπεινώσει (μια χούφτα αποφασισμένοι ελεύθεροι άνθρωποι) στον Μαραθώνα.

Μετά από μια περήφανη ήττα, αλλά ήττα παρόλα αυτά, αυτή των Θερμοπυλών, ο στρατός του Ξέρξη, που σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς αριθμούσε γύρω στους 250.000 άνδρες, βάδιζε προς την Αθήνα, των μερικών δεκάδων χιλιάδων πολιτών. Ενώ ο στόλος του, ενισχυμένος και από εκατοντάδες πλοία των Θρακών, αριθμούσε, λέγεται, πάνω από 1.200 πλοία έναντι περίπου 360 των Ελλήνων, εκ των οποίων 180 Αθηναϊκές τριήρεις, επανδρωμένες όμως με ελεύθερους πολίτες, το πιο πολύτιμο των Αθηναίων, τα παιδιά τους.

Οι Αθηναίοι βρέθηκαν μπροστά σε εξίσου τρομακτικές επιλογές. Να μείνουν στην πόλη τους και να πολεμήσουν μέχρις εσχάτων, υπέρ βωμών και εστιών, πίσω από τα τείχη της. Να φύγουν προς την Κόρινθο ή την Πελοπόννησο, διασχίζοντας τον Ισθμό, πρόσφυγες στη γη των Σπαρτιατών και των Κορινθίων.

Ο Θεμιστοκλής

Στην Αθήνα εκείνη τη στιγμή συνέβη κάτι μοναδικό στην ανθρώπινη ιστορία, επισημαίνει ο Κορνήλιος Καστοριάδης: ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Αθηναίους, οι οποίοι αποφάσισαν δημοκρατικά και αυτόβουλα και όχι με την επιβολή κάποιου στρατηγού ή βασιλιά, ρωτώντας και ξαναρωτώντας την ιέρεια των Δελφών, να εγκαταλείψουν στους Πέρσες δίχως μάχη την πόλη τους. Να παραδώσουν στη φωτιά τα σπίτια τους, τα χωράφια τους, τους Θεούς τους, το βιος τους, ό,τι αγαπούσαν περισσότερο, και να φύγουν στη γειτονική Σαλαμίνα για να δώσουν τη μάχη στη θάλασσα. Έθεσαν μάλιστα τον στόλο τους, μαζί με των άλλων Ελλήνων, υπό την ηγεσία του Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη.

Διότι οι Αθηναίοι γνώριζαν, κατά βάθος, ότι όσο αγαπημένα και ακριβά να τους ήταν η γη, τα σπίτια, οι ναοί, η Αγορά και ο τόπος τους, το πιο πολύτιμο που είχαν ήταν η δική τους κοινότητα, η Πόλις. Ήταν οι άνθρωποι και οι ιδέες τους, η κοινή τους συνείδηση. Δίχως αυτή θα χάνονταν οι ναοί, θα ρήμαζαν τα χωράφια, θα αφανίζονταν οι ιδέες γα πάντα. Αν κάτι έπρεπε να διασωθεί, ήταν αυτή η κοινότητα. Οι ίδιοι ήταν η Αγορά τους.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Οι Αθηναίοι είδαν - όχι χωρίς πόνο - τους καπνούς από την ισοπεδωμένη πόλη τους λίγα χιλιόμετρα μακριά από τις ακτές της Σαλαμίνας γύρω από τον λόφο της Ακρόπολης, στο κέντρο του Αττικού λεκανοπεδίου κι απ' άκρη σε άκρη στις φυλές της Αττικής.

Ο Ξέρξης, όμως, αντίκρισε τον στόλο του να συντρίβεται στα στενά της Σαλαμίνας από τις Αθηναϊκές τριήρεις και τα άλλα Ελληνικά πλοία, και μαζί με αυτόν το όνειρο της εξαφάνισης των ανυπότακτων Ελληνικών πόλεων.

Και η ανθρωπότητα είδε αμέσως μετά αυτούς τους ανθρώπους που κατόρθωσαν να μείνουν ζωντανοί να οικοδομούν τους Παρθενώνες και να επινοούν τις τραγωδίες, να δημιουργούν τη φιλοσοφία και την ελεύθερη σκέψη. Να γεννιέται ό,τι ακολούθησε και μας περιέχει ακόμη. Μια πόλη μοναδική, καλύτερη από την προηγούμενη, μια συγκεκριμένη νέα αντίληψη της ζωής, που όρισε τη μοίρα του κόσμου.

Και ήταν τούτη η νέα αντίληψη της ζωής: το πιο πολύτιμο, αυτό που πρέπει να διασωθεί, αυτό που περιέχει ό,τι ακολουθεί, δεν είναι ούτε οι οργανώσεις, ούτε οι εκκλησίες, ούτε τα κόμματα, ούτε οι Θεοί, ούτε ό,τι με κόπο έχουμε φτιάξει, μήτε οι τίτλοι ή οι ηγέτες (ο Θεμιστοκλής ο ίδιος μετά την ιστορική στιγμή που άλλαξε την ανθρώπινη ιστορία εξορίστηκε και κατέληξε στην αυλή του διαδόχου του Μεγάλου βασιλιά που είχε νικήσει). Δεν είναι καν αυτοί οι ίδιοι οι ακριβοί μας τόποι.

Το πολύτιμο, το μόνο που στ’αλήθεια έχουμε και πρέπει να διασώσουμε, να κρατήσουμε ζωντανό, γιατί δίχως αυτό δεν είμαστε τίποτα, σβήνουμε στη λήθη, είναι εμείς και οι ιδέες μας.


Γιώργος Γιαννούλης- Γιαννουλόπουλος