Το γκροτέσκο και το κράξιμο

Το γκροτέσκο για αιώνες στη Δύση είναι η έκφραση στην τέχνη (και στη ζωή) του ανoίκειου, του ασυνάρμοστου, της δυσαρμονίας του ξένου με τον εαυτό του. Κατά κάποιον τρόπο, περιέχει τόσο την τρέλα όσο και την ηλιθιότητα κλεισμένες σε ακραίες σκηνές ασκήμιας. Από τον Λεονάρντο στον Ντίρερ ως τον Ιερώνυμο Μπος, από τα μεσαιωνικά τέρατα που κοσμούν τους καθεδρικούς και τον Γκόγια, τους ντανταϊστές, το θέατρο, τον χορό, με τον Γουίλιαμ Φορσάιθ ή τον Μπομπ Γουίλσον (κάποιες στιγμές του), τη μοντέρνα τέχνη. Κάθε περίοδος το αντιμετώπιζε χωριστά, αλλά καμιά δεν το αγνόησε. Πώς ν' αγνοήσει κανείς τη σκοτεινή ύλη της ψυχής μας και το ασυνάρτητο χάος της ανθρώπινης μοίρας;

Ο κόσμος προσπαθεί δυόμισι χιλιάδες χρόνια τώρα να το συλλάβει, να το αναπαραστήσει, να το αποδεχτεί. Να συνυπάρξει με την άγρια και αλλόκοτη διονυσιακή του πλευρά. Την ισχυρή του εκδοχή. 

Η αντίδραση μας σε αυτό εξαρτάται από τη θέση που καταλαμβάνει στην εποχή του: αν είναι περιθωριακό ή κυρίαρχο στην πραγματική ζωή. Όταν είναι περιθωριακό, είναι αντικείμενο για μελέτη, πηγή έμπνευσης για τους θριλερικούς φόβους μας τις δύσκολες μέρες, για εκτόνωση, για χιούμορ (αυτή η ενεργητική πλευρά της ειρωνείας), για ξέσπασμα, για χλεύη.

Όταν είναι κυρίαρχο, είναι οι εποχές του τρόμου. Το γκροτέσκο γίνεται πραγματικότητα: Χίτλερ, Κιμ Γιονγκ Ιλ, νεοναζιστές. Σε χαμηλή ένταση σιγοκαίει με άλλες φιγούρες διαφορετικής κλίμακας κακογουστιάς και ματαιοδοξίας, συνοδευτικές, συνήθως πρώιμες εκφάνσεις του: δημόσιες περσόνες που επιδιώκουν απελπισμένα να μοιάσουν ακαθόριστα και σπασμωδικά με ηγέτες, σαν τον Βενιζέλο, τον Σαμαρά, τον Τσίπρα, ανεκδιήγητοι φεϊσμπουκικοί χαρακτήρες που αναδύονται από παντού, απίθανες τηλεπερσόνες σαν μεταμφιέσεις του οξαποδώ, μια ξεχαρβαλωμένη παρέλαση από αντιφατικές, υστερικές κι αλλούτερες φιγούρες.

Το καρναβάλι είναι το διονυσιακό ξόρκι των αρχαίων (και των νεώτερων) στο γκροτέσκο, που διασχίζει τους αιώνες ίσαμε τις μέρες μας. Η απελευθέρωση, αποδοχή κι εξουδετέρωσή του με το ξέσπασμα και το κράξιμο.

Το αυθεντικό και δίχως όρια και φραγμούς καρναβαλικό ξέσπασμα είναι το αντίδοτο στο πραγματικό, στο καθημερινό συνεχές όμοιό του. Το αποκαλύπτει και το εξουδετερώνει. Βάζει πλάι πλάι τον καθημερινό με τον μοναδικό καρνάβαλο των Απόκρεων. Τη λυτρωτική μεταμφίεση, την κοροϊδία της μάσκας, απέναντι στα μικρά και μεγάλα τρολ της καθημερινότητάς μας.

Καλές Αποκριές! Ζήτω το κράξιμο!

Γιώργος Γιαννούλης-Γιαννουλόπουλος